به گزارش ایرنا، آئین های عاشورایی در متن زندگی شیعه و درعمق باورهای پاک مسلمانان جریان دارد و در طول ۱۴ قرن با گذشت زمان، رنگ و لعاب گذشته را از دست نداده و الهام بخش آزادی و انسانیت است.
یکی از پایه های اساسی جوامع که موجب پویایی، نمو و بالندگی جامعه می شود، آداب و رسوم و رویدادهای مبتنی بر فرهنگ تاریخی آن جامعه است و در این میان فرهنگ و آداب و رسوم مذهبی از جایگاه مهمی برخوردارند.
محرم و فرهنگ عاشورا در ایران یکی از مهمترین رویدادهای حوزه اجتماعی و مذهبی است که سطوح مختلفی را تحت تأثیر قرار می دهد؛ ضمن آن که آمیخته قدرتمندی از جنبه های دینی و معنوی، آداب و رسوم تاریخی و فرهنگ مشارکتی است.
در بین تمامی رویدادهای مذهبی در بین شیعیان حماسه خونین عاشورا، مولفه ارزشمندی برای تبیین آموزه های دینی و مذهبی در میان مردم است.
در واقع ارزش و جایگاه ویژه محرم به عنوان یک رویداد معنوی در میان خرده فرهنگ های مناطق مختلف به گونه ای بوده است که نحوه برگزاری آن طبق آداب و رسوم هر منطقه، بومی شده است.
در مذهب شیعه یکی از مهمترین مناسک جمعی، عزاداری ماه محرم است که هر ساله در قالب حرکت و جریانی مردمی برگزارمی شود، آیین های فرهنگی و مذهبی در ایران همانند رخدادی هستند که ریشه در باورها و اعتقادات تک تک افراد جامعه دارند و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
به گواه اسناد تاریخی، عراق نخستین سرزمینی است که به عنوان بستر وقوع حادثه عاشورا، مراسم عزاداری حسینی در آن برگزار شده و هر ساله با فرا رسیدن ماه محرم به ویژه در۲روز عاشورا و اربعین میلیون ها نفر از مسلمانان جهان راهی این کشور می‌شوند تا با حضور در عتبات، یاد قیام سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) مظهر مبارزه با ظلم و تجلی آزادی را گرامی بدارند.
شیوه برگزاری آئین ها در هر منطقه با داشتن تاریخچه کهن آن را ارزشمند است و در استان مرکزی با قدمتی تاریخی، آئین های عاشورایی منحصر به فردی شامل تعزیه سیاراراک، تعزیه روستای وفس، علم گردانی روستای هزاوه، نخل گردانی خمین و پیر مراد آباد به این جریان عظیم دینی و مذهبی رنگ و لعاب خاصی داده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی گفت: تا کنون ۱۲ میراث معنوی استان مرکزی مرتبط با ماه محرم، تحت عنوان آیین های عاشورایی، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
سید محمد حسینی این آثار را شامل تعزیه سیار اراک، تعزیه وفس، گرکان و تفرش، نخل گردانی شهرهای خمین، تفرش و نراق، مراسم علم گردانی روستاهای هزاوه اراک و عزالدین تفرش، آئین علم بران تفرش و نخل بران منطقه ترخوران تفرش و همچنین مراسم جغجغه زنی روستای انجدان عنوان کرد.

*** تعزیه سیار اراک
تعزیه سیار اراک یکی از آیین‌های نمایشی سوگواری است که در شهر اراک برگزار می‌شود و قدمت برگزاری آن به زمان تاسیس این شهر یعنی بیش از ۲۰۰ سال قبل برمی گردد که در طول ۱۱ روز اول ماه محرم در بازار سرپوشیده اجرا می شده است.
این آیین با شرکت ۲۵ گروه تعزیه‌خوان در مجموعه تاریخی بازار اراک با شور فراوان و به‌ صورت خود جوش با همت مردم و پیشکسوتان هیات های مذهبی انجام می شود.
حرکت کاروان غم و شبیه‌خوانی با حضور هیات های قدیمی اراک از برنامه‌های این آئین سنتی به شمار می‌رود که در گذشته‌های دور توسط هیات‌ها و گروه‌های تعزیه ۲ محله بزرگ اراک یعنی قلعه و حصار اجرا می‌شد و از مراسم‌های سنتی است که به همراه یک آئین عاشورایی دیگر در فهرست آثارملی کشور تحت عنوان میراث معنوی استان مرکزی به ثبت رسیده است.
در این آیین ۲ گروه تعزیه خوان از ۲ بافت جمعیتی مجزا در محله های اصلی شهر وارد بازار می شدند و برای آنکه صدای گروه اول مزاحم گروه بعدی نشود فاصله بین مراسم با چندین پرچم و چلچراغ مجزا می شده است.
تعزیه سیار تا سال ۱۳۴۲ به طور جدی برگزار می شد، اما بعد از آن سال به دلیل جلوگیری از عزاداری های محرم و شرایط سیاسی حاکم بر کشور، اجرای آن متوقف و پس از پیروزی انقلاب در سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ دوباره از سر گرفته شد اما، دوباره متوقف شد و در سال های اخیر نیز تلاش هایی برای اجرای آن صورت گرفته است.
در اجرای تعزیه سیار، اول نقاره زنان و شترها وارد بازار می شوند، بعد از آنان گروه سینه زنان و بعد از آن شبیه خوانان وارد می شدند و طول بازار را طی می کنند.
بازار اراک به دلیل برخورداری از سقف های قوس دار قابلیت انعکاس صدا را دارد و مکان مناسبی برای اجرای تعزیه است و گفته می شود در گذشته این شهر دارای حسینیه و یا تکیه بزرگ نبوده و بازارحکمِ مکان را برای مردم و عزاداران ایفا می کرده است.

*** نخل گردانی در خمین
مراسم نخل گردانی در خمین از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن نخل از جایگاه شروع و تا ظهر همان روز با گرداندن نخل در ۲ خیابان اصلی شهر و مکانی قدیمی که از طرف اهالی «چاله نخل» خوانده می شود، ادامه می یابد و مراسم نخل گردانی تابع قراردادهای محلی است و حداقل از دوره زندیه تا به حال استمرار داشته است.
در صبح عاشورا نخل از امامزاده شاهزاده ابوطالب به سمت چاله نخل با حضور مردم عزادار و هیات های سینه زنی حرکت داده می شود و بعد از عزاداری دوباره به محل اولیه باز گردانده می شود.
در شام غریبان نیز مردم خمین شمع به دست به امامزاده ابوطالب می روند و تا صبح در کنار نخل به سینه زنی و عزاداری می پردازند، در عصر سومین روز از دهه محرم به نخل پارچه نو پوشانده می شود و روز چهارم از این دهه آن را طناب پیچ می کنند تا نخل استحکام بیشتری یابد.
شب هفتم دهه اول محرم طره که همان پارچه های سبز است به قسمت پایین نخل بسته می شود و شب هشتم نیز کتیبه های سوزنی که اسامی اهل بیت (ع) و یاران با وفای سیدالشهدا ( ع ) داخل آن حک شده است بر روی نخل نصب می شود و شب تاسوعا چادر مخصوص نخل کشیده می شود و شب عاشورا همه تجهیزات آن کامل می شود.

*** علم برانی در تفرش
آیین کهن علم بران در تفرش دارای سبقه تاریخی است و حداقل از دوره قاجار برگزار و در محله فم شهر تفرش و در محلات کوچک آن انجام می شود در محله مذکور سه محله خلچان، ششناو و میان ده صاحب تکیه هستند.
در روز اول محرم مردم محل با چند علم سیاه به در خانه های صاحب علم رفته و با انجام نوحه و چاوشی خوانی آن را دعوت به بیرون آوردن علم می کنند.
بدین ترتیب تمامی علم های یک تکیه از صبح تا حدود ظهر با حضور مردم محله جمع شده و در جایگاه پیش بینی شده خود در تکیه جای داده می شود.

*** تعزیه روستای وفس
تعزیه خوانی در روستای وفس یکی از رسوم نمایشی، آیینی و مذهبی استان مرکزی است که جاذبه ای برای گردشگران مذهبی دارد.
تعزیه روستای وفس با برخورداری از زوایای فرهنگی و مذهبی متعدد و منحصر به فرد به شماره ۱۲۵ در فهرست آثار معنوی کشور قرار گرفته است و این آیین مذهبی با پرده های نمایشی متعدد و ویژگی های نمادین، رنگ و پوشش خاص، علاوه بر داستان مصائب امام حسین (ع) در دشت کربلا، زندگی سایر معصومان را نیز روایت می کند و در اجرای آن از اشعاری با زبان محلی روستای وفس (زبان تاتی) استفاده می شود.
تعزیه خوانی در وفس از سابقه ای دیرینه برخوردار است و قدیمی ترین نسخه های تعزیه که در حال حاضر در اختیار است به حدود ۲۳۰ سال قبل باز می گردد.
بازیگران نقش های هنر آیینی تعزیه وفس در طول سال به حرفه دیگری هم اشتغال دارند اما در ایام محرم نقش های اولیا و اشقیا را اجرا می کنند.
نسخه های تعزیه وفس مربوط به ‘ آقا خان بیگ’ بوده که در خانواده ی او نسل به نسل گشته تا به امروز رسیده و در ایام محرم و صفر در این منطقه اجرا می شود.
دو گروه تعزیه به نام دو محله ی وفس ‘ مانداران’ و ‘ خیورگ’ از گذشته های دور تاکنون در وفس فعالیت داشته اند که علاوه بر تعزیه، آیین های عزاداری، زنجیرزنی، سینه زنی و شیون در عزای امام حسین (ع) و یارانش را در میدانگاه دو محله مذکور اجرا می کنند.

*** تعزیه خوانی در تفرش
تفرش نیز یکی از کانون های تشیع در مرکز ایران از صدر اسلام تاکنون بوده است و در این شهر مراسم عزاداری با شکلی خاص برگزار می شود و با انجام مراسم و آیین هایی ویژه همراه است.
یکی از آیین های محرم در تفرش تعزیه است که ریشه در تاریخ کهن این خطه دارد و در این شهر و روستاهای پیرامون آن تکایایی ساخته شده که هر ساله و با فرا رسیدن ماه محرم در آن ها تعزیه با استقبال و اشتیاق خاص از طرف عموم برگزار می شود.
در تمامی تکیه های محله فم از روز اول محرم تعزیه های مرسوم دهه برگزار شده و هر محله ( ششناو، خلچان و زاغرم) جداگانه به اجرای این مراسم آیینی می پردازند.
مردم شهر و مسافرینی که از شهرهای اطراف می آیند مخاطبان تعزیه بوده و میهمان تکایا هستند.

*** تعزیه در روستای گرکان
روستای گرکان یکی از روستاهای تابعه شهرستان آشتیان است که بیش از ۱۰۰ سال است که همچنان پا برجاست و در تکیه قدیمی این روستا هرساله همچون دهه اول ماه محرم، وفات حضرت محمد (ص)، شهادت امام جعفر صادق (ع)، شهادت حضرت فاطمه ( س ) برگزار می شود.
مراسمی که به مناسبت شهادت امام حسین ( ع ) و یارانش در ایام عزاداری برگزار می شود از شور و حال خاصی برخوردار است و مردم بسیاری نیز از نقاط مختلف استان مرکزی و کشور به خصوص از تهران برای دیدن تعزیه به گرکان می آیند.
در گذشته تعزیه در تکیه ای در محل حسینیه برگزار می شد و در زمان قاجار این مکان ساخته شد و شیروانی این حسینیه در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی به دست ‘ حاجی محمد علی فرزند حاجی زین العابدین شکوری’ به اتمام رسیده است.
قبل از آن حسینیه مسقف نبوده و در وسط حسینیه سکویی بزرگ وجود دارد که سن مخصوص تعزیه خوانی است، مقابل آن مکانی قرار دارد که رختکن تعزیه خوان ها است و وسایل تعزیه نیز در آنجا نگهداری می شود.
در هر روز و مناسبت خاص نسخه های مربوط به همان مناسبت ازجمله حجه الوداع، مسلم، طفلان مسلم، حر، حضرت علی اکبر و شهادت امام حسین ( ع ) خوانده می شود.

*** علم گردانی روستای هزاوه
علم گردانی از آیین های سنتی و ویژه ماه محرم در استان مرکزی است که از ۳۰۰ سال پیش از روز اول تا دهم محرم در روستای هزاوه اراک برگزار می شود.
در این مراسم علم به تک تک خانه ها رفته و در آن مردم نذورات خود را به علمدار برای کمک به هیات داده و دستمالی به علم می بندند و کسانی که مشکل یا حاجتی دارند، دستمالی از آن باز می کنند.
آیین مذهبی علم گردانی در روز عاشورا با بردن علم به تپه ای موسوم به ‘ مبارک ‘ و عزاداری و سینه زنی ادامه می یابد و علم در میان سوگ و ماتم، دوباره به امامزاده احمد (ع) هزاوه برگردانده می شود.
آیین مذهبی علم گردانی توسط هیات سادات روستای هزاوه اجرا می شود و شروع این رسم بیرون آوردن علم از محل نگهداری آن در امامزاده احمد (ع) هزاوه در شب اول ماه محرم است.
عزاداران هیات سادات هزاوه همگی با لباس های مشکی و شال های سبز در این آیین شرکت می کنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار کربلا در روز اول محرم آذین کرده و در میان سینه زنان عزادار در بین محله های روستا به حرکت در می آورند.
همچنین، این علم در روزهای اول و دوم محرم در محله طره زار، پنجم و ششم محرم در محله سر آسیاب ، هفتم محرم در محله های پایین و میان روستا و نهم محرم در محله های دیگر روستا به حرکت درمی آید و هنگام علم گردانی هزاوه توسط هیات سادات، مردم محله های مختلف گوسفند و گاو قربانی کرده و به عزاداران این هیات نذری می دهند.

*** جغجغه زنی انجدان
انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی در ۲۸ کیلومتری جنوب شرق شهر اراک واقع است که در این روستا در روزهای دهم و یازدهم محرم مراسمی بنام جغجغه زنی برگزار می شود.
جغجغه ابزاری چوبی و خراطی شده است که با به هم کوبیدن آنها آهنگ های موزون ایجاد می شود.
انجدان از ۲ محله بالا و پایین تشکیل شده و مردم این دو محله با جغجغه زنی به عزاداری می پردازند به طوری که یک نفر آواها و نوحه های محلی سر داده و جغجغه زن ها با هماهنگی خاص جواب می دهند.
این آیین ریشه در گذشته مردم انجدان داشته و حداقل از دوره قاجار برگزار می شود.

*** نخل گردانی نراق
در نراق نیز که از شهرهای قدیمی استان مرکزی و در حد فاصل دو شهرستان دلیجان و کاشان قرار دارد در روز عاشورا آیینی به نام نخل گردانی برگزار می شود.
این مراسم از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن دو نخل قدیمی از جایگاه خود شروع و با چرخاندن آن در خیابان امام خمینی(ره) و کوچه های بافت قدیم شهر همراه است و زنان به مانند مردان بدنبال نخل به راه افتاده و در پی آن مویه می کنند.
نخل گردانی شهر نراق یکی از مراسم سنتی این شهر است که هرساله در چهار آیین شامل روز عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان و سالروز شهادت حضرت زهرا (س) انجام می شود.
این شهر دارای دو نخل بزرگ و کوچک است و در روز مراسم، جوانان با حضور در کنار نخل های شهر با پوشش پارچه های مختلف لباس عزا را برتن نخل ها می پوشانند و با ذکر یا علی و یا زهرا، نخل را از محل و جایگاه خود حرکت داده و آن را در میدان اصلی شهر می آورند.
نخل به مثابه تابوت عزا در بین مردم است و شکل آن به مانند تابوتی تو خالی است که دارای چندین پایه در اطراف و جلو می باشد که در نراق هر پایه از دوران قدیم به نام طائفه ای بوده و نسل به نسل به فرزندان آنان رسیده است و به این دلیل هر پایه به نام خانواده یا خاندانی در نراق نام گرفته است.
نخل دارای یک راهنما یا مسئول است که در روی آن قرار گرفته و در بالای آن به ذکر مصیبت و نوحه خوانی می پردازد و هنگامی که مراسم عزاداری شروع می شود بعد از آخرین هیات، مردم و کسانی که نخل را همراهی می کنند پشت سر هیات عزاداری، نخل را بر روی دوش می گیرند و آن را پس از گذراندن مسیری تا جلوی در مسجد جامع می برند و بعد از یک برنامه یک ساعته عزاداری و سخنرانی دوباره آن را به محل اولیه آن باز می گردانند.

*** نخل گرانی تفرش
یکی از رسوم کهن در شهر تفرش، مراسم نخل گردانی است که در روز عاشورا و با حضور مردم محله فم و ترخوران برگزار شده و تابع قراردادهای خاص و از پیش تعیین شده است و آیین نخل گردانی از دوره صفویه تا به حال در این شهر تداوم داشته است.

*** علم گردانی تفرش
علم گردانی از جمله سنت های دیرینه مردم تفرش است که از دیرباز در این دیار رسم بوده و هر ساله در روز اول محرم، تفرشی های مشتاق در سایر شهرها را به خود جذب می کند.
آئین علم گردانی از جمله آیین های سنتی و مذهبی مردم تفرش است که در اولین روز از ماه محرم در مناطق مختلف برگزار می شود.
‘علم’ از چوبی بلند و محکم به طول دو تا سه متر ساخته شده که پارچه ای سیاه به دور آن پیچیده شده و برفراز و نوک آن قُبه ای گنبدی شکل و یا سرپنجه ای از جنس برنج نصب می شود که نقش پنج انگشت در بالای علم وجود دارد و بیانگر و نشانه انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است و از بالا تا پایین علم نیز با پارچه های رنگارنگ تزیین می شود.
در آخرین شب ماه ذیحجه، خانواده هایی که علم دارند مراسم عزاداری و قرائت دعا را در منزلشان برگزار می کنند و در روز اول با تجمع هیات ها و مردم، این علم ها به حسینیه ها منتقل می شود.
همراه با این علم گردانی افرادی زیادی حرکت می کنند و فردی علم را نگه داشته، فردی مداحی و مصیبت می خواند و بقیه افراد گروه نیز با همراهی و سینه زنی، یاد و نام شهدای صحرای کربلا را زنده می کنند.
قربانی کردن و توزیع نذورات و بدرقه عزاداران با اسفند دود، از دیگر برنامه هایی است که هنگام علم گردانی انجام می شود و هرکس هر نذری دارد در هنگام چرخاندن علم توزیع می کند.

*** نخل گردانی ترخوران
تفرش یکی از مراسم کهن شهر تفرش مراسم نخل گردانی است که در روز عاشورا با حضور مردم محله فم و ترخوران برگزار می شود و قدمت آن به دوره صفویه می رسد.
استان مرکزی با ۲۹ هزار هکتار مساحت و ۱۲ شهرستان در قلب کشور قرار دارد.
۶۹۹۱/۳۰۷۵/خبرنگار: معصومه ابراهیمی*** انتشاردهنده: حسین مهدی زاده

انتهای پیام /*

فرهنگی

میراث فرهنگی

آئین های عاشورا

استان مرکزی