رفتارشناسان خاستگاه آیین را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن ها از کهن ترین تا متاخرترین، در طول تاریخ دانسته اند، آیین را می توان مهره نخ تسبیحی خواند که ارتباط میان بشر امروزی با نیاکان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شکل گرفته است.
در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه که هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود که امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی – نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.
** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.
** «کلوخ اندازان»؛ آیینی در استقبال از رمضان با استعانت از طبیعت
برپایی آیین های پیشواز در مناسبت‌های ملی و مذهبی یکی از اصلی‌ترین سنت های رفتار ایرانیان آیین‌مند در برپایی و برگزاری مناسبت هایی است که ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ و خرده فرهنگ های ملی و مذهبی آنها دارد.
شیوه و اصالت آیین های پیشواز در مناسبت‌های ملی و مذهبی با توجه به اهمیت آنها، دامنه و گستره جغرافیایی وسیع تری را از سرزمین مان در بر می گیرد. به عنوان مثال در مناسبت‌های ملی مانند نوروز و یا مناسبت‌های مذهبی مانند ماه محرم و صفر و ماه رمضان، شاهد گستره عظیم تری از اشکال، رفتار و ریختارهای نمایشی و آیینی در استقبال از چنین رویدادهای تقویمی مهم نزد ایرانیان هستیم.
ماه صیام که در تفکر ایرانی به عنوان ماه میهمانی خدا شهره است؛ از جمله مهمترین مناسبت‌های مذهبی است که ایرانیان مسلمان و روزه‌دار همواره پیش از آغاز این ماه رفتارها و آیین های مشترکی را به اجرا می گذارند.
آنها علاوه بر تمیزکردن و پیرایش مساجد و تهیه ارزاق مورد نیاز برای خانواده‌های‌شان در این ایام، برای بازتاب اتحاد و همدلی در برگزاری رفتار آیینیِ مشترک، چون روزه داری، عبادت و ستایش خداوند برای درک این ماه و نعمات آن و مهیا شدن برای گام گذاشتن در ماه میهمانی خدا، آیین های استقبال را به جا می‌آورند. یکی از مهمترین این آیین ها که در بسیاری از نقاط ایران اجرا می شود، آیینی است که با عنوان «کلوخ اندازان» شهره است.
در دامنه جغرافیای وسیع ایران از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب؛ مردم مسلمان کشورمان پیش از آغاز ماه مبارک رمضان اعضای خانواده و فامیل را طی یک رفتار آیینی مشترک که جنبه نمایشی بسیار بالایی دارد و وامدار الگوهای فرهنگی و ملی کشورمان است به اجرا می گذارند. یکی از جذاب ترین و در عین حال زیباترین شکل رفتار آیین «کلوخ اندازان» را در فلات مرکزی ایران به ویژه در استان فارس می توانیم مشاهده کنیم.
آیین «کلوخ اندازان» یا به گویش محلی مردمان فارس «کلوک اندازون» در آخرین جمعه و یا در شب آخر ماه شعبان و پیش از ورود به ماه رمضان توسط بزرگان خانواده و فامیل برگزار می شود.
در اجرای این آیین، خانواده های مسلمان با همراهی بزرگان فامیل در آستانه ماه صیام به دامان طبیعت می روند و ضمن تفریح و گشت و گذار با تهیه خوراک های متنوع سعی می کنند تا خود را برای حضور پای خوان گسترده ماه میهمانی خدا آماده کنند.
در کنار تهیه اطعمه و اشربه که توسط بانوان و زنان خانواده صورت می گیرد، بزرگان فامیل به همراه دیگر افراد با گشت و گذار در طبیعت کلوخ های گلی را پیدا می‌کنند و آن را کنار سفره در کنار آخرین وعده غذایی پیش از آغاز ماه مبارک رمضان قرار می دهند.
هنگام صرف وعده غذایی، بزرگان فامیل و خانواده دست به دعا بر می دارند و ضمن شکر نعمت های الهی با خواندن اذکار و ادعیه های مختلف تلاش می‌کنند تا روح و روان خود را نیز برای حضور خالصانه و عاشقانه در ماه میهمانی خدا آماده کنند. سپس هر یک از افراد خانواده یکی از این کلوخ ها را برداشته و رو به قبله می ایستند و با ذکر صلوات و دعا از خداوند بابت گناهان و افعال اشتباهی که شاید در گذشته انجام داده‌اند طلب مغفرت می کنند. سپس آن کلوخ را به گونه‌ای به زمین می کوبند و یا پرت می‌کنند که شکسته شود.
در حقیقت این افراد کلوخ را به مثابه افعال بد و ناشایستی که در گذشته انجام دادند می گیرند و برای مهیا شدن در ماه میهمانی خدا با پرت کردن و شکستن آن کلوخ به شکل استعاری اعتقاد دارند که با شکسته‌شدن و نابود کردن آن کلوخ، گناهان خود را در پیشگاه خداوند و رو به قبله با توبه و دعا پاک می کنند و سپس با وضو گرفتن خود را برای شروع ماه میهمانی خدا آماده می کنند.
** «روز والون» آیینی برای انتقال فرهنگ دینی میان زوج های جوان
از دیگر آیین‌های نمایشی مردمان استان فارس در ایام ماه مبارک رمضان، برپایی آیین «روز والون» است. این آیین اختصاص به زوج‌هایی دارد که به تازگی زندگی مشترک خود را آغاز کردند و نخستین همراهی با ماه مبارک رمضان را با آغاز زندگی مشترک تجربه می کنند. طبق رسمی کهن و ریشه دار این افراد در شهر شیراز و دیگر استان های خطه فارس به برپایی و اجرای آیین «روز والون» می پردازند.
در اجرای آیین «روز والون»، خانواده داماد هدایایی را برای عروس و خانواده او خود می فرستند که این هدایا شامل شیرینی، برنج، پوشاک، چادر، سجاده و خوراکی هایی است که بیشتر در ایام ماه صیام پای سفره های سحری و افطار استفاده می شود.
در شکل سنتی برپایی آیین «روز والون»؛ خانواده داماد این هدایا را در مجمعه می گذارند و همراه یکی از بزرگان فامیل نزد فامیل عروس و یا به خانه عروس می فرستند. همچنین خانواده عروس نیز به سهم خود هدیه ای را برای خانواده داماد می فرستند که بیشتر شامل لباس برای پدر داماد و پیراهن برای مادر داماد و یا روسری و چادر است.
بعد از ارسال این هدایا، زوج‌جوان در نخستین پنجشنبه و یا جمعه ماه مبارک رمضان، بزرگان و به ویژه مادرها و پدرهای خود را برای برپایی ضیافت افطار به خانه دعوت می کنند که در بطن برگزاری این آیین در حقیقت شاهد تجلی یکی از اصلی ترین الگوهای فرهنگ ایرانی و توصیه های دین مبین و هدایتگر اسلام به عنوان به عنوان صله رحم هستیم.
از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009
انتهای پیام /*