آثار به جای مانده از شهر دزفول نشان می دهد که در طول هزاران سال، این شهر از سابقه طولانی در ساخت فلزات و صنایع هنری فلزی برخوردار بوده است.
هنر ورشو سازی که صد سال پیش در بروجرد و دزفول به اوج خود رسید، امروز در همین شهرها روزهای احتضار خود را می گذراند.
در حال حاضر، به دلیل گران بودن فلز نیکل، هیچ کشوری حاضر به ساخت آلیاژ ورشو نبوده و در بازارهای جهانی آلیاژهای جدیدی مانند کاپرنیکل برای ساخت آلیاژ ورشو به کار می رود که برای هنر ورشوسازی مناسب نیست.
پژوهشگران و فعالان عرصه ورشو پیش بینی می کنند که با ادامه روند کنونی و همچنین به دلیل نایاب بودن مواد اولیه این هنر، صنعت گران این رشته در آینده با نبود فلز ورشو روبرو شده و در نهایت این صنعت منسوخ خواهد شد.
ورشوسازی لهستان؛ از روسیه تا ایران
در خصوص ورود صنعت ورشو به ایران در کتاب المآثر و الآثار محمدحسن خان اعتماد السلطنه آمده: در زمان صدارت امیر کبیر و تاسیس دارالفنون، تعدادی از فلزکاران شهرهای تهران، اصفهان، دزفول و بروجرد برای یادگیری صنعت فلزکای به روسیه فرستاده شدند و چون در آن زمان صنعت ورشو رونق داشت، صنعتگران هنر ورشو سازی را با خود به ایران آوردند.
این هنر در انتهای دوران قاجار و ابتدای دوران پهلوی به اوج خود رسید ولی قطع ورود ورق ورشو به ایران و توقف تولید آن در جهان در میانه دهه ۵۰ و همچنین رواج استیل و پلاستیک در بازار، آغاز زوال این صنعت در ایران بود.
دلایل زیادی برای کم فروغ شدن این هنر در ایران ذکر شده ولی مهم ترین بحث تولید نشدن ورق ورشو در جهان و کمیاب شدن این فلز در ایران ذکر شده است.
ورشوی دزفول، ورشوی بروجرد و سرنوشت متفاوت یک صنعت
ورشو در دزفول قدیم یکی از ضروریات زندگی و در دزفول امروز به یکی از سنتهای کم اقبال در بین مردم تبدیل شده و ابزار ورشویی که در گذشته محصولات مختلف خانگی را در دزفول تامین می کرد، امروز تنها برای تزیین و زینت دکور منازل به کار رفته و در کلکسیون های تزیینی جای گرفته است.
امروزه تنها یک کارگاه کوچک ورشو سازی در کل خوزستان وجود دارد که در آن قلمزنی، استیل سازی و هنرهای دیگر دستی انجام می شود.
در این کارگاه که به صورت مدرن و نه سنتی فعالیت دارد، عمدتا کار تعمیر و تبدیل انجام می شود.
عباس رحیمی پژوهشگر عرصه ورشو اعتقاد دارد که بر خلاف برخی که تلاش دارند این هنر را همچنان زنده نشان دهند، واقعیت این است که این صنعت در خوزستان منسوخ شده است.
وی در این خصوص توضیح می دهد: علت عمده نابودی این صنعت، وارد نشدن ورق ورشو در ۴۰ سال اخیر است با این حال جایگزین شدن صنعت استیل سازی به جای ورشو سازی نیز باعث شده این هنر در معرض نابودی قرار بگیرد.
این پژوهشگر صنایع دستی با اشاره به وضعیت رو به احتضار صنعت ورشو در خوزستان، به مقایسه وضعیت آن در لرستان پرداخته و می گوید: ۱۵ سال پیش تعداد کارگاه های ورشو سازی در بروجرد به ۲ کارگاه رسید ولی با تمرکز میراث فرهنگی لرستان، برگزاری کلاس های آموزشی، مستند نگاری و ارائه تسهیلات، افراد صنعتگر این رشته به ۶۰ و کارگاه های موجود به حدود ۵۰ عدد افزایش یافت.
وی ادامه می دهد: در بروجرد هم اکنون حدود ۳۰ کارگاه خانگی و ۱۵ کارگاه مستقل و ۱۵ فروشگاه بزرگ در بروجرد وجود دارد که محصولات متنوع ورشو خود را عرضه می کنند و در تلاش هستیم تا این شهر را به عنوان شهر ملی ورشو ثبت ملی کنیم.
رحیمی همچنین از نبود یک موزه-المان در دزفول انتقاد می کند؛ این در حالی است که در بروجرد ۲ موزه و خانه ورشو وجود دارد و یک بخش از موزه مردم شناسی این شهر به معرفی ورشو و مصارف آن اختصاص دارد.
این پژوهشگر عرصه ورشو درخصوص نحوه فعالیت ورشوسازان بروجرد بیان می کند: در این شهر محصولات قدیمی جمع آوری و پس از ورق کردن آن، محصولات جدید ساخته می شوند ولی این روند در دزفول متوقف شده است.
رحیمی با اشاره به تفاوت ورشو بروجرد و دزفول عنوان می کند: در بروجرد از قدیم هنر قلمزنی وجود داشته و پایه کار ورشو را با طرح های ملی و بومی تشکیل می دهد ولی در دزفول محصول قلمزنی نداشته یا تخصصی نبوده اند.
وی می افزاید: در بروجرد محصولات تنوع بیشتری داشته ولی در دزفول بیشتر محدود به پایه و سر قلیان، لگن، آفتابه و دله قهوه محدود می شود.
ورشوی ایران؛ صنعتی متفاوت با دیگر نقاط جهان
این پژوهشگر صنایع دستی درخصوص ضرورت زنده نگهداشتن صنعت ورشو در خوزستان می گوید: اگرچه ورشو یک صنعت وارداتی است ولی مشابه ورشوی ایران در هیچ جای جهان وجود ندارد.
وی می افزاید: حتی از ابتدای رونق این صنعت در جهان، بدنه کار با دستگاه های مخصوص خم کاری تولید می شد در حالی که در ایران، از ابتدا بدنه کار با دست و با ابزار چکش تولید می شد.
رحیمی با اشاره به این واقعیت که بسیاری از ورشو سازان دزفول فعالیت در این صنعت را کنار گذاشته اند، یادآور می شود: در سال ۹۰ حدود ۶ نفر در خوزستان به صنعت ورشو مشغول بودند ولی وضعیت بد موجود باعث شد تا اکنون تنها یک نفر در این زمینه فعالیت داشته باشد.
این پژوهشگر صنایع دستی درخصوص مشکلات ورشو سازان توضیح می دهد: بحث بیمه و مستمری، درآمد پایین و ناتوانی در تامین مواد اولیه و وجود دلال ها واسطه ها از جمله نکات تکراری است که در همه رشته های صنایع دستی وجود دارد و هر روز هم این وضع بدتر شده و در نهایت منجر به نابودی این هنرها می شود.
وی با اشاره به برخی راهکارهای رونق صنعت ورشو در دزفول می گوید: البته کارگاه های لرستان به دلیل تبحر در بحث قلمزنی و استفاده آن در کنار صنعت ورشو، توانسته اند رونق پیدا کنند اما اگر صنعتگران دزفول به سبک صنعتگران بروجرد به سمت جمع آوری محصولات قدیمی و تولید محصولات جدید از ورق های قدیمی بپردازند می توانند این صنعت را در دزفول زنده نگه دارند.
رحیمی در ادامه بیان می کند: اقدام دیگر هم ریخته گری ورق ورشو به صورت محدود در کارگاه های ریخته گری و نورد خوزستان است تا این طریق هم مواد اولیه این صنعت فراهم و حیات آن حفظ شود و هم اشغال پایدار با هزینه اندک ایجاد شود.
صنعتگران ورشو چشم انتظار بیمه
رحمان گل تنها ورشوساز فعال خوزستان که از تکرار حرف ها در بیش از ۳۰ سال خود خسته به نظر می رسد، در یک مصاحبه کوتاه درباره میزان کنونی فعالیت خود توضیح می دهد: از آن جا که ورق ورشو در نیم قرن اخیر تولید نشده، محصولات قدیمی را شکافته و دوباره محصولات جدیدی خلق می کنم.
وی بحث بیمه را بزرگ ترین مشکل هر صنعتگر دانسته و می گوید: قیمت بالای محصولات ورشو، زحمت زیاد و مزد کم در کنار بحث بیمه از دلایل رغبت نداشتن صنعتگران این عرصه به ادامه کار است.
گل همچنین انتظارات خود از مسئولان ومیراث فرهنگی استان را به بحث بیمه محدود کرده و اظهار امیدواری می کند که پس از سال ها چشم انتظاری، بحث بیمه صنعگران حل شده و یکی از دغدغه های بزرگ فعالان این عرصه رفع شود.
ورشوی دزفول فاکتورهای یک هنر بومی را ندارد
شکرالله قاسمی سرپرست معاونت صنایع دستی خوزستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا درباره اقدام نکردن میراث فرهنگی خوزستان برای ثبت ملی صنعت ورشوی دزفول توضیح می دهد: باتوجه به وارداتی بودن رشته ورشو و فعالیت های حرفه ای در این رشته در دیگر استان ها، برخی آیتم های ثبت با عنوان رشته ی بومی برای این رشته وجود ندارد.
وی با بیان این که مشکل بیمه صنعتگران گریبان همه رشته های هنری است، می گوید: لغو قانون بیمه صنعتگران از سوی سازمان تامین اجتماعی باعث شده تا صنعتگران رشته های مختلف از حق بیمه محروم باشند با این حال به منظور برقراری دوباره و تلاش در جهت رفاه حال صنعتگران، این اداره کل مکاتبات و رایزنی خود را در جهت برقراری دوباره بیمه صنعتگران انجام داده است.
سرپرست معاونت صنایع دستی خوزستان ادامه می دهد: میراث فرهنگی خوزستان ضمن معرفی صنعتگران مشمول بیمه، در انتظار از سرگیری اجرای این قانون است.
قاسمی برگزاری نمایشگاه ها و ترغیب برای ایجاد کارگاه های استاد شاگردی را از جمله اقدامات میراث فرهنگی برای حفظ صنایع دستی عنوان کرده و می افزاید: میراث فرهنگی در این سال ها با برگزاری کلاس ها و طرح استاد شاگردی سعی در حفظ صنعت ورشو داشته اما کمبود و یا نبود مواد اولیه به دلیل وارداتی بودن آن، جایگزینی و تغییر سبک زندگی، ابزار و در برخی موارد مکانیزه شدن وسایل کاربردی، بالا رفتن سن استادکاران و عدم توانایی آنها در حیطه ی آموزش و انتقال دانسته های خود در این رشته به صنعتگران جوان از رشد و توسعه این هنر خلاق جلوگیری کرده است.
سرپرست معاونت صنایع دستی خوزستان در پاسخ به چرایی آموزش ندادن این صنعت در هنرستان ها و مراکز آموشی می گوید: به دلیل کمبود و یا نبود مواد اولیه و نداشتن متقاضی فراگیری مراکز آموزشی و هنرستان ها رغبتی به برگزاری دوره های آموزشی وجود ندارد.
توقف ورق ورشو در جهان، ناسازگاری فرآورده های ورشو برای نگهداری مواد غذایی مانند لبنیات، آبمیوه و …، آغاز و گسترش صنعت استیل سازی در دزفول، بی تفاوتی در زمینه ثبت ملی ورشو سازی دزفول در سال های گذشته برای جلوگیری از منسوخ شدن آن، بهره وری پایین برخی ابزار و تجهیزات سنتی ورشوسازی، ناتوانی مالی وروشو سازان در بحث تامین مواد اولیه، قیمت تمام شده محصولات ورشو، معرفی، تبلیغ و بازشناسی نشدن فرآورده های ورشو در جامعه، معرفی نشدن این صنعت در هنرستان ها ومراکز علمی، معرفی نشدن این هنر به عنوان یک هنر دستی، فراهم نشدن بستر مناسب برای عرضه فرآورده های ورشو دزفول در نمایشگاه های داخلی و خارجی، مسایل مالی، بیمه و بحث اشتغال صنعتگران این رشته از جمله دلایل کم فروغ شدن این صنعت عنوان شده است.
به گفته رحیمی صنعت ورشو قابلیت درآمد زایی بالا و نیاز به سرمایه گذاری اندک دارد و در توسعه پایدار می تواند نقش مهم و برجسته ای را ایفا کند بنابراین با ایجاد و بهبود ظرفیت ها، تعریف کاربردهای جدید در این صنعت همراه با جاذبه های تزیینی و دیدنی، کاهش قیمت، راه اندازی مراکز اطلاعاتی برای مشتریان و علاقمندان سرمایه گذاری، انجام تحقیقات بازاریابی، تلاش و نیز تسهیلات گمرکی برای صادرات محصول، فراهم نمودن بسترهای لازم از جمله مواردی هستند که می توانند در احیای این صنعت گام برداشت.
راه اندازی کارگاه های متمرکز تولید ورشو و ایجاد کارگاه های ریخته گری مواد اولیه این صنعت نیز از دیگر راهکارهای احیای این صنعت هستند.
در پایان باید یادآور شد که هر هنر بخشی از تاریخ و فرهنگ یک منطقه و بازگو کننده ویژگی های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی یک منطقه بوده و از این منظر، صنایع دستی یکی از مظاهر فرهنگی و هنری و عاملی برای توسعه پایدار محسوب می شود.
اگرچه هنر ورشو یک هنر وارداتی بوده اما در بیش ازیک قرن اخیر با فرهنگ و تاریخ مردم دزفول گره خورد و در نهایت به صنعتی بومی شده درآمد که امروز در احتضار خویش، نیازمند حمایت، توجه و دست یاری مسئولان عرصه میراث فرهنگی است.
۹۸۹۰/۶۰۰۲
انتهای پیام /*