به گزارش خبرنگار ایرنا، این مسجد و بنای معتبر اسلامی و ایرانی در قسمت جنوبی بیلانکوه در محله باغمیشه، از محلات هفت گانه قدیمی تبریز، در شمال شرق تبریز واقع شده است.
هرچند در برخی منابع قدمت این مسجد به دوره قاجاریه نسبت داده شده است، اما وجود کتیبه ای منحصر به فرد بر سر در ورودی مسجد و نوع نقوش و خط حک شده در آن، تاریخ ساخت مسجد قله را به دوره صفویه و زمان شاه طهماسب می رساند.
شیوه خط و نوع حجاری کتیبه سردر مسجد ‘قله’، شبیه کتیبه های سنگی قرن دهم هجری در تبریز از جمله کتیبه مسجد جامع این شهر می باشد.
بر بالای کتیبه مرمری سردر مسجد ‘قله’، متنی در چهار سطر با مضمون ‘کربلایی زمان هرجور، درختیکه پهلوی قله، هست وقف مسجد بیلان، کوه نمود ۱۳۶’ حک شده است.
در مقاله ای با عنوان مزارات بیلانکوه تبریز که توسط محققان دانشگاه اصفهان منتشر شده، درباره مسجد ‘قله’ آمده است: ‘ در متن وقف نامه دیده می شود از تاریخ سنگ نبشته تنها سه رقم نقر شده، از این رو ممکن است به قرینه حذف معمول رقم هزار تاریخ مزبور را ۱۱۳۶ خواند اما ترکیب عبارت و شیوه خط این احتمال را دور می کند. در هر صورت آنچه مسلم به نظر می‌رسد این است که کتیبه مذکور از کتیبه اصلی متاخرتر بوده و ارتباطی به آن کتیبه ندارد. با در نظر گرفتن مضمون کتیبه عربی منصوب بر سر در مسجد بیلانکوه که طی آن املاک و مستغلاتی وقف یک زاویه (خانقاه) شده است و قدمت آن کتیبه که مقدم بر قدمت بنای فعلی مسجد است، وجود چند آجر لعاب دار آبی رنگ در نمای فعلی مسجد و نیز قرار داشتن بنای مسجد در عرصه قبرستان قله، دو فرضیه مطرح می گردد:
۱- بنای اولیه مسجد در اصل، خانقاه و یا مقبره یکی از بزرگان مدفون در گورستان قله بوده که پس از تخریب و ویرانی، به عنوان مسجد بازسازی و از آن استفاده شده و کتیبه نیز بر سر در بنای جدید نصب شده است.
۲- کتیبه مربوط به مقابر یکی از بزرگان مدفون در گورستان قله بوده که پس از تخریب مقبره سنگ نبشته مذکور بر سردر مسجد واقع در قله نصب شده است.
به گزارش ایرنا، بنای فعلی مسجد در نمای بیرونی فاقد تزئینات خاص معماری است، البته وجود چند آجر لعاب دار در نما و اطراف کتیبه سردر مسجد نشان می دهد که ساختمان مسجد قبل از بازسازی در دوره قاجار، دارای تزئیناتی بوده است و استفاده از آجر لعابدار در مساجد دوره صفوی آذربایجان رایج بوده است.
گزارش میدانی خبرنگار ایرنا از وضعیت فعلی مسجد قله بر مبنای اظهارات اهالی محله حاکی است، عملیات مرمت مسجد قله حدود شش سال قبل از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی انجام شد، اما این مرمت غیرکارشناسی بودن، ناشیانه و بدون توجه به عناصر معماری اصیل مسجد انجام گرفت.
یکی از اهالی محل که از بیش از ۶۰ سال در محله بیلانوه ساکن است، به خبرنگار ایرنا، گفت: این مسجد دارای تاریخ ۷۰۰ ساله است و حدود ۳۰ سال قبل کارشناسان ایتالیایی در بازدید از آن، این قدمت را تائید کردند؛ البته در آن زمان کارشناسان ایتالیایی بارها از این بنای مذهبی دیدن کردند.
محمود کرامتی با بیان اینکه مرمت مسجد قله به هیچ عنوان با اصل بنا و معماری اسلامی مطابقت ندارد، اظهار کرد: زمانی که کار مرمت در حال انجام بود، مسئولان پنجره های بسیار زیبا و تاریخی آن را به بهانه مرمت برداشتند و به جای آن از مصالح جدید استفاده کردند؛ ما اعتراض کردیم که چرا پنجره های جدید با همان شکل و سیاق تاریخی ساخته نشد، اما گوشی شنوا وجود نداشت.
وی به ایجاد تغییرات ناشیانه در نمای بیرونی مسجد قله اشاره کرد و افزود: این مسجد ناودان های بسیار زیبای سنگی داشت که متاسفانه در جریان مرمت برداشته شد و به جای آن ناودان های حلبی کار گذاشته شد.
به گفته کرامتی، میراث فرهنگی آذربایجان شرقی در آن سال ها برای مرمت مسجد ‘قله’ حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون تومان هزینه کرد اما این هزینه ها به نظرم دور ریختن پول بود، چون مرمت این بنای تاریخی باید بر اساس همان اسلوب اولیه انجام می شد.
وی به سنگ نوشته های سردر مسجد نیز اشاره کرد و یادآور شد: خوب به خاطر دارم در دوران کودکی و نوجوانیام، سنگ نوشته فعلی در اندازه بسیار بزرگ تر بود اما اکنون این سنگ نوشته ها بسیار کوچک تر شده و بنا به گفته قدیمی های محله، سنگ اصلی مسجد برداشته شده است.
کرامتی با بیان اینکه مسجد قله در محله بیلانکوه دارای موقوفات عدیده ای نیز است، مغازه های میارمیار و همچنین باغ توت در پایین دست مسجد را از جمله این موقوفات برشمرد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، مسجد ‘قله’ محله بیلانکی دارای دو ستون سنگی با سرستون های مقرنس کاری شده در قسمت نمازخانه و شش گنبد آجری است؛ همچنین در قسمت سر در ورودی مسجد دو قطعه سنگ نبشته مرمری نصب شده است که یکی از آنها حدود ۶۰ در ۸۰ سانتی متر در شش سطر می باشد و به دلیل شکسته شدن، قسمت هایی از آن مخدوش شده و ناخواناست.
متاسفانه این بنای تاریخی تاکنون در فهرست آثار ملی ثبت نشده است.
مسئول ثبت آثار ملی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به خبرنگار ایرنا گفت: این بنا تاکنون در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده، اما تلاش هایی برای این مهم در حال انجام است.
احمدپور گفت: مسجد ‘قله’ جزو آثار در نوبت ثبت ملی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد.
به گزارش ایرنا، محله بیلانکوه که به زبان محلی ‘بیلانکی’ یا ولیانکی نامیده می شود، از محلات تاریخی شهر تبریز است که علاوه بر مسجد تاریخی قله، آرامگاه دو کمال (کمال الدین مسعود خجندی از شعرا و عرفای قرن هشتم و کمال الدین بهزاد نگارگر بزرگ قرن دهم هجری) نیز در آن وجود دارد.
مشهور شدن این محله به نام ‘بیلانکوه’ به دلیل وجود مدفن اکابر اولیاء و عرفای تبریز در گورستان تاریخی آن می باشد.
بنیانگذاری شهرک دانشگاهی ربع رشیدی توسط خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در دوره ایلخانی بر اهمیت بخش بیلانکوه در محله باغمیشه تبریز افزوده است.
وجه تسمیه مسجد ‘قله’ آن است که ‘قله’ خود نیز نام بخشی از محله ‘بیلانکوه’ تبریز بوده و تا چند سال قبل قهوه خانه ای نیز در آن وجود داشت که از حدود یک قرن قبل پاتوق بزرگان فرهنگی این شهر از قبیل بوده است.
گزارش: سیدیحیی مرتضائی**انتشار: عزیزی راد
۳۰۳۸/۵۱۸
انتهای پیام /*