به گزار روز چهارشنه ایرنا، محمد حسن طالبیان رئیس معاون میراث فرهنگی کشور پیشتر به خبرنگار ایرنا گفته بود، به دلیل اینکه هنوز کشوری برای ثبت مشترک یلدا با ما در فهرست میراث ناملموس یونسکو همراهی نکرده و داوطلب نشده، هنوز نتوانسته ایم این میراث معنوی بزرگ ایرانیان را ثبت جهانی برسانیم.
اما این میراث معنوی بزرگ چیست و ریشه اش در کجاست؟
شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و بدنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.
خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.
** نام یلدار از کجا آمده؟
«یلدا» برگرفته از یک واژهٔ سریانی به معنای زایش است و شب چله هم که مترادف شب یلداست از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و ۲۰ روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.
ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته است.
در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌است.
** پیشینه یلدا
شب یلدا که به عنوان یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده، به‌صورت رسمی در تقویم ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ قبل از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت.
چله و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است.
مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
آنان ملاحظه می‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند.
این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی – هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه تر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد.
برگزاری آیین یلدا از زمان توجه به آن تا کنون، گونه گون گشته و اشکال مختلفی را دیار به دیار تجربه کرده است و با تغییر ادوار و شکل زندگی تغییراتی در آن حاصل شده است؛ و نغز اینجاست که نکوداشت چنین آیین زیبایی فقط به ما ایرانی ها و حتی به پارسی زبانان محدود نمی شود و بسیارانی با زلف سیاهش زلف گره می زنند.
** یلدار در مسیر ثبت جهانی
آیین شب یلدا در سال ۱۳۸۷ تحت عنوان میراث ناملموس فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی می گوید: ثبت جهانی شب یلدا در اولویت قرار دارد، بنابراین فراخوانی را مبنی بر درخواست ثبت جهانی شب یلدا به یونسکو فرستاده‌ایم، این فراخوان اکنون روی تارنمای یونسکو قرار دارد تا اگر کشوری تمایل به پیوستن به این پرونده دارد؛ آن را به ما اعلام کند.
یلدا در آینه ادب فارسی هم فراوان بوده و هست طوری که کمتر نویسنده و شاعر پارسی گویی ست که از مفاهیم و واژ ه های مرتبط با یلدا در گفتار و نوشتارش بی بهره باشد.
نوشتن و شنفتن از چنین شبی بی گمان، «مهتاب شبی خواهد و آسوده دمی» شاید یک شب به درازای خود یلدا؛ اما به اختصار و فارغ از چیستی و چرایی یلدا می توان گفت در عصری که دور و دیر همدیگر را در می یابیم به این مناسبت، آنانی را دریابیم که مطابق سنت نیاکان فرزانه مان، انار محبت دانه دانه و سرخی عشق را مهمان آشیانه کنیم.
فراهنگ ** ۳۰۷۹ ** گزارش: علی اسدی * انتشار: امید غیاثوند
انتهای پیام /*