این دو پرجمعیت ترین کشور جهان در آسیا به رغم برخی رقابت ها به ویژه برای آینده پروژه های کلان اقتصادی و سیاسی خود از جمله “یک کمربند، یک جاده” (جاده ابریشم سابق) برای برقراری ارتیاط چین تا اقصی نقاط آسیا و اروپا و تا شما آفریقا و نیز پروژه هند برای تکمیل طرح ایجاد “کریدور اقتصادی شمال به جنوب” از طریق بندر چابهار ایران برای برقرار ارتباط میان هند و کشورهای آسیای میانه و قفقار و شرق اروپا، از مناسبات دوجانبه و چندجانبه قوی هم برخوردارند به گونه ای که چین دومین شریک تجاری هند پس از آمریکا است است و هند نیز بزرگترین شریک چین در آسیای جنوبی به شمار می رود.
مهمتر از همه اینکه این دو کشور از سال ۲۰۰۶ در قالب قدرت های نوظهور اقتصادی جهان (بریکس) متشکل از هند، چین، روسیه، آفریقای جنوبی و برزیل با هم همکاری خوبی دارند.
در قالب روابط دوجانبه باید گفت تجارت میان این دو کشور در سال ۲۰۱۹ به ۸۷ میلیارد دلار رسیده بود. صادرات چین به هند ۷۰.۳ میلیارد دلار، صادرات هند به چین – ۱۶.۷ میلیارد دلار بود.
اما شروع روابط دیپلماتیک این دو کشور به اوایل آوریل سال ۱۹۵۰ بر می گردد، در آن عصر بود که هند با اعلام استقلال در سال ۱۹۴۷ روابط خود را با جمهوری چین (تایوان) قطع کرد و جمهوری خلق چین را که در سال ۱۹۴۹ شکل گرفت به رسمیت شناخت.
به گزارش تارنمای “کومرسانت” روسیه، از آن زمان تاکنون روابط این دو کشور مهم آسیایی فراز و نشیب های خاص خودش را داشت، مثلا در ماه مارس ۱۹۵۹، نیروهای چینی قیام تبت را سرکوب کردند و پس از آن “دالایی لاما”ی چهاردهم و چند هزار تبتی به هند گریختند، جایی که هنوز در آنجا به سر می برند.
به رغم اینکه اینکه مقامات هند تبت را به عنوان بخشی از جمهوری خلق چین به رسمیت شناختند، اما تصمیم هند برای استقبال از دالایی لاما و اسکان وی در هند، اعتراض چین را برانگیخت.
این موضوع موجب شد که به دلیل لاینحل ماندن مسئله حل نشده مرزی بین “راج” بریتانیا سابق با “تبت” سه درگیری نظامی گسترده در این منطقه از جهان در گرفت از جمله در سال های ۱۹۶۲، ۱۹۶۷ و ۱۹۸۶-۱۹۸۷ که در آن بیش از ۲ هزار نفر جان باختند.
اما در دسامبر سال ۱۹۸۸، در اولین سفر “راجیو گاندی” نخست وزیر وقت هند که بعد از ۳۴ سال به چین انجام می گرفت، این دو کشور توافق کردند که فیصله دادن به مسائل مرزی، روابط دو جانبه را توسعه دهند.
در سال ۱۹۹۳، در سفر “ناراسیما رائو” نخست وزیر وقت هند به چین توافق نامه ای در مورد صلح در مناطق مرزی در امتداد خط کنترل واقعی امضا شد. در سال ۱۹۹۶ توافق نامه ای حاصل شد که در آن کشورها متعهد شدند تا “اقداماتی برای تجدید نظر در مرزها” انجام ندهند.
البته اگرچه در سال ۲۰۰۵ ، مشکلات مرزی آنها تا حدی برطرف شد: مثلا چین منطقه “سیکیم” را به عنوان بخشی از قلمرو هند شناخت و دهلی نو نیز متعاقبا تبت را “منطقه خودمختار تبت” نامید.
البته اگرچه در سال ۲۰۰۵ ، مشکلات مرزی آنها تا حدی برطرف شد: مثلا چین منطقه “سیکیم” را به عنوان بخشی از قلمرو هند شناخت و دهلی نو نیز متعاقبا تبت را “منطقه خودمختار تبت” نامید، اما در سال ۲۰۱۳، پس از دور جدید تنش در منطقه مرزی مورد اختلاف هیمالیا، طرفین توافق کردند که از وضع موجود پیروی کنند.
در فوریه ۲۰۱۵، راه اندازی پروژه مشترک گردشگری میان آنها آغاز شد و در ادامه این طرح در سال ۲۰۱۸، ۲۸۱.۸ هزار گردشگر از چین (مقام هشتم در بین کشورها) از هند دیدن کردند و در عین حال ۷۰۸.۵ هزار هندی نیز از چین (مکان هفتم) بازدید کردند.
در تابستان سال ۲۰۱۷، درگیری مرزی به دلیل احداث جاده توسط مهندسان چینی در منطقه فلات “دوکلام” شدت گرفت و روند مناسبات دوجانبه این دوکشور تا مدتی تیره شد، اما در اکتبر سال ۲۰۱۹، شی جین پینگ و نارندرا مودی رهبران دو کشور در جریان یک سفر دوستانه رهبر چین به هند از “آغاز یک دوره جدید” در روابط دو کشور خبر دادند.
مجله بین الملی تحقیقات کاربردی وابسته به مرکز تحلیل اطلاعات و انتشارات اِلزِویِر آمریکا به تازگی در مقاله ای روابط فعلی بین چین و هند را بسیار حساس و شکننده ارزیابی کرد و نوشت که از آنجایی که این دو کشور چندین بار دچار اختلافات مرزی شده و درگیری ها نظامی نیز میان آنها رخ داد، مقامات و مردم این دو کشور به راحتی نمی توانند یاد تلخ این درگیری ها را از خاطره محو کنند.
وینای شکلا، سردبیر و مشاور مجله هند استراتژیک پیشتر در مصاحبه با روزنامه روسی “نزامیسمیا گازتا” گفته بود که بهتر است به قول مقامات هندی، فصل جدیدی در روابط دو این دو کشور آغاز شود که اگرچه هنوز اختلافات مرزی آنها برطرف نشده است اما از آنجایی که برای مدت طولانی است میان نیروهای دو کشور تیری رد و بدل نشده است دو کشور باید از القائات تحریک آمیز کشورهای ثالث پرهیز کنند چون آتش افروزها هیچ وقت بیکار نمی نشینند.
وی در این خصوص به برخی اختلافات هند و چین در نزدیکی منطقه مورد مناقشه هند و پاکستان در جامو و کشمیر اشاره کرد و گفت که اگر دهلی نو و پکن بتوانند اختلافات خود را برسر این منطقه هم برطرف کنند، دیگر کشوری پیدا نخواهد شد که بخواهد آتش اختلاف را همچنان میان آنها گرم نگهدارد، چرا که ملت های دو کشور تضاد چندانی با هم نداشته و در بسیاری عرصه های منطقه ای و بین المللی همکاری های خوبی هم با هم دارند.
ناگفته نماند که خود دولت چین نیز چندان تمایلی به ورود به یک مرحله اختلافات جدید با هند شود، مثلا به رغم اختلافاتی که دولت چین با هند در مساله کشمیر دارد نمی خواهد به این موضوع که هند آن را بخشی از امور داخلی خود می داند، دامن بزند چون در کنار این مسئله، کشور پاکستان نیز قرار دارد که به رغم اختلافاتی که با هند بر سر کشمیر دارد، شریک اقتصادی چین برای دستیابی پکن به آب های دریای عمان و اقیانوس هند از طریق بندر گوادر، به شمار می آید.
البته دولت هند نیز چندان تمایلی به ورود به این موضع ندارد چرا که می داند این مسئله می تواند منافع بلندمدتی که از همکاری های چند جانبه و دوجانبه با چین نصیبش می شود را به راحتی از دست بدهد.
یکی از موارد اختلاف دو کشور بر سر منطقه کشمیر بوده و تا حدودی هنوز هم هست، اما اگرچه هند و چین به دلیل موضوع حساس پاکستان چندان تمایلی به طرح اختلافات بر سر کشمیر ندارند اما هندوستان هنوز به طرح راه ابریشم چین ملحق نشده است و نگرانی هایی بابت کریدور اقتصادی راه ابریشم چین – پاکستان دارد و این نگرانی را که جنبه های امنیتی و اقتصادی برای این کشور دارد بارها در دیدارهای رهبران دو کشور مطرح شده است.
«گیتا کوچار» از مرکز مطالعات چین در پکن در ۲۰ مهرماه ۱۳۹۸ قبل از دیدار رهبران چین و هند در دهلی نو پیش بینی کرده بود که موضوعات کریدور اقتصادی پاکستان و چین، منازعات ارضی دو کشور چین و هند، همکاری های نظامی و اقتصادی، اختلافات تجاری دو کشور و مساله کشمیر از محورهای گفت و گو این دو رهبر باشد.
وی می افزاید دو کشور سال ها است در برخی از این زمینه ها با یکدیگر اختلافات دارند اما به نظر می رسد هیچ طرفی خواستار دامن زدن به مناقشات نیست و دو طرف به این وضعیت بسنده کرده اند و تمایل ندارند بحرانی در مناسبات شان شکل گیرد.
افزون بر این نباید فراموش کرد که مساله رزمایش های مشترک هند با کشورهای غربی و شکل گیری اردوگاهی از قدرت های بزرگی نظیر آمریکا، هند و استرالیا ، اسرائیل و برخی از کشورهای اروپایی در حوزه اقیانوس هند و آرام و منطقه آسیای جنوبی برای چین یک نگرانی است که پکن امیدوار است با نزدیک تر شدن مناسباتش با دهلی نو این موضوع را به شکلی دیپلماتیک حل و فصل کند و از هندوستان بخواهد منافع و حق حاکمیت چین را در این منطقه نادیده نگیرد.
برای چین مهمترین مورد این است که در شرایط بحرانی منطقه ای و بین المللی، مسیر اصلاحات و سیاست درهای باز را ادامه دهد و برای پیشبرد این طرح به شکل پایدار سیاست تنش زدایی را درمناسبات با هند در دستور کار قرار داد و البته رییس جمهوری چین در رژه بزرگ این کشور در هفتادمین سالگرد تاسیس چین نو در روز اول اکتبر سال گذشته با اقتدار اعلام کرد که هیچ نیرویی نمی تواند مسیر پیشرفت این کشور را متوقف کند.
با این حساب اگر چین بتواند گامی در مسیر زدودن تنش ها میان پاکستان و هندوستان بردارد، اختلافات ارضی با هند را به حداقل برساند و توافقنامه های تجاری تازه ای با این کشور امضا کند و هند را به الحاق به راه ابریشم تشویق کند و این کشور را بیش از غرب به خود جذب کند، در واقع در مسیر پیشرفت پایدار خود گام برداشته است و تضمینی برای قدرتمند تر شدن منطقه ای ایجاد خواهد کرد.
رهبران هند نیز هدف های مشابهی را در منطقه پی می گیرند و در رقابتی ظریف سعی می کنند از رقیب منطقه ای خود عقب نمانند.
صرف نظر برخی ازاین موارد اختلافی خاص و بعضا ریشه دار، رهبران دو کشور به خوبی می دانند که ملت های آنها تمایل چندانی به رویارویی با هم ندارند، چون براساس نظرسنجی که شبکه جهانی بی بی سی انگلیس در سال ۲۰۱۳ انجام داده بود ۳۶ درصد از هندی ها روابط با چین را مثبت و ۲۷ درصد از آنها منفی ارزیابی کردند.
براساس ان نظرسنجی، در چین هم ۲۳ درصد از شهروندان گرایش شان به هندی ها مثبت است و ۴۵ درصد از آنها دارای گرایش منفی نسبت به چینی ها هستند که این اختلافات جزیی نیز از برخی اختلافات جزیی تاریخی میان دولت های دو کشور نشات گرفته و می گیرد و لذا رهبران دو طرف به خوبی می دانند که باید با همکاری دوجانبه پکن و دهلی نو سرانجام به همدلی و تعامل بیشتر دو ملت نیز دست یابند.
بنابراین تا زمانی که رهبران دو کشور منازعات ارضی و برخی اختلافات اقتصادی را کناز نگذارند نمی توانند به توافقات تجاری و همکاری های نظامی مفید برای آینده ملت های خود دست یابند.
البته مساله اختلافات ارضی دو کشور از سال ۲۰۱۷ میلادی به این طرف بخصوص در مرز “دوکلوم” بارها در گفت و گوهای میان رهبران دو کشور مطرح شده و هر دو طرف کم میل نیستند با برطرف کردن این بخش از اختلافات هم بتوانند مذاکرات عمقی و گسترده ای را برای امضای توافقات تجاری با هم آغاز کنند.
در عین حال رهبران دو کشور تاکنون درباره راه های گسترش همکاری های نظامی، برطرف کردن اختلافات تجاری و همچنین شکل گیری پیمان مشارکتی راهبردی اقتصادی که یک بلوک تجاری منطقه ای ۱۶ عضوی محسوب می شود و طرح پیشنهادی چین است بارها گفت وگو کردند و به نتایج ملموسی نیز در این خصوص دست یافتند.