بسیاری از مردم شب های ماه مبارک رمضان را با لطف و صفایی دیگرگونه به یاد می آورند، شب هایی که عده ای تا سحر در حسینیه ها و مساجد به تلاوت قرآن و عبادت پرداخته و بسیاری سرشار از لذت یک روز عبادت و روزه داری کنار خانواده یا دوستان به شبگردی در خیابان ها و سپری کردن وقت خود در کافه ها و چایخانه ها می پردازند.
معمولا لذت شب نشینی در کافه ها و سفره خانه و چایخانه ها با اجرای زنده موسیقی توسط گروه های مختلف کامل می شود اما حرمت شب های ماه مبارک رمضان در طول تاریخ برای ایرانیان چنان با اهمیت و عزیز بوده که موسیقی را در این ایام از شبگردی ها و شب نشینی های خود حذف کرده اند.
** گل کوچک در خیابان های خلوت
یکی از خاطره انگیز ترین ورزش ها برای جوانان دهه های قبل بازی فوتبال گل کوچک در خیابان ها بود. خیابان هایی که مانند امروز در تسخیر انبوه خودروها نبود. در آن زمان جوانان بعد از افطار در گوشه و کنار محله ها با دروازه های کوچک یا چند تکه آجر به جای دروازه، با توپ های پلاستیکی دولایه که دیگر امروز نشانی از آن نیست تا سحر گل کوچک بازی می کردند.
این ورزش پرطرفدار که نوعی فوتبال است، جوانان چند دهه قبل در شب های ماه مبارک رمضان را بیشتر در محله های جنوب شهر و شهر ری تا سحر بیدار نگه می داشت و امروزه به دلیل انبوه خودروها در محلات و ازدحام خودروهای در حال رفت و آمد تا حدی منسوخ شده است.
** بوی چای قهوه خانه ها
چایخانه در گذشته نخست محلی بوده برای نوشیدن چای و خوردن ناهار و شام که بعدها اموری؛ نظیر اطلاع رسانی، نشر افکار و اخبار اجتماعی-اقتصادی و حتی سیاسی و سرگرمی هایی چون مدیحه سرایی، نقالی، شاهنامه خوانی، غزل خوانی، سخنوری و مشاعره نیز در آن رواج یافت.
در جامعه سنتی ایران، هر نهادی که بنیاد می‌گرفت با نظام‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ما همخوانی داشت. یک نهاد اجتماعی یا فرهنگی در این جامعه بدون پشتوانه خواست و نیاز مردم، ناگهان سبز نمی‌شد و شکل نمی گرفت.
جامعه سنتی مثل امروز بی در و پیکر نبود که در پی ارتباط با جهان شرق و غرب هر پدیده ای را بدون تعمق در آنها و بی توجه به همخوانی یا ناهمخوانی با فرهنگ و باورها و نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردمان بگیرد.
قهوه‌خانه یکی از نهادهای سنتی بود که نیاز مردم آن زمان را در جامعه رفع می کرد. در طول تاریخ این نهاد توانست محفل مناسبی برای جمع شدن افراد هر صنف جامعه بشود. این مکان در شب های ماه رمضان و پس از افطار تا سحر پذیرای مهمانان خود است. سنت ایرانی در قهوه خانه ها از دیرباز طوری بود که این نهاد اجتماعی محل تجمع مردان بوده و حضور زنان در این محل ها عرف نبود.
در فرهنگ شب نشینی های ماه رمضان مردان در قهوه خانه ها با بازی هایی چون گل یا پوچ و داستان گویی وقت می گذراندند. البته گذر زمان از جایگاه قهوه خانه ها در بین مردان ایرانی نکاسته و فرهنگ شب نشینی در این مکان هنوز ادامه دارد و رونق قهوه خانه ها در تهران بیشتر به جنوب و مرکز شهر اختصاص دارد.
** گل یا پوچ همیشه و همه جا
یکی از بازی هایی که در شب های ماه رمضان در قهوه خانه و منازل و پارک ها انجام می شود گل یا پوچ است. البته این بازی در تمام ایام سال بین اقشار جامعه رواج داشته و دارد. گل یا پوچ یک بازی دسته جمعی است که معمولا دونفره هم انجام می‌شود.
** از افطار تا سحر با ترنا
در ماه رمضان پس از نماز، بزرگان با اهل خانواده به شب نشینی می‌رفتند و اگر هم تابستان بود چند خانواده با هم به یکی از پارک‌های شهر رفته و جوانان راهی قهوه خانه ها شده و بساط بازی ترنا را فراهم می‌کردند. این نمایش تنها یک ماه در سال در تمام محله‌ها اجرا می‌شد و از سر شب آغاز و تا سحر ادامه پیدا می‌کرد و تک‌تک بازیگران آن از مردم محل انتخاب می‌شدند.
ابزار این بازی در میان بزرگ‌سالان معمولا ترنا یا کمربند و قاب است، همان کشکک یا قاپکِ پاک و پرداخته شده دست و پای گاو و گوسفند. قاپ چهار بَر یا سطح دارد با برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌هایی به نقش های گوناگون که در میان قاب بازان تهرانی به اسب، خر، جیک و بوک شهرت دارد. این چهار در بازی ترنا به ترتیب شاه (حکم‌دهنده)، وزیر (مجری حکم)، دزد و شیخ یا پوچ (نقشی که در بازی به‌شمار نمی‌آید) خوانده می‌شوند.
** شب های رمضان، فرهنگ عامه و نسیم دگرگونی
با گذشت زمان و صنعتی شدن جامعه سرعت زندگی در جامعه ما بالا رفت و مردم هر روز بیشتر از روز قبل در دام ازدحام و سرعت زندگی صنعتی در شهرها گرفتار می شوند.
ساعات کاری مردم از قبل بیشتر شده و زمان رسیدن به مقصدها به دلیل ترافیک سنگین از جمله عواملی است که از فراغت بال مردم کوچه و بازار کاسته. خستگی ناشی از یک روز کاری گاهی چنان است که فرد را رمق بیرون آمدن از خانه و شرکت در مراسم سنتی و فرهنگی شب های رمضان نیست. این بخش از فرهنگ عامه روز به روز در حال کم رنگ شدن و فراموشی است.
فراهنگ**9494**9157**1883
انتهای پیام /*