**پیشینه، تاریخ و نحوه مفقود شدن سردیس
سردیس سرباز هخامنشی اولین بار در سال 1932 طی کاوش مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به سرپرستی ارنست هرتسفلد در قسمت ایوان جنوبی کاخ شورا نمایان شد. اما آنچه مسلم است این نقش برجسته مربعی شکل که ابعاد آن 8 اینچ مربع (51.6 سانتیمتر مربع) اعلام شده تا سال 1936 در محل اصلی خود وجود داشته است.
پس از اتمام کار هرتسفلد در تخت جمشید در سال 1934، اریک اف. اشمیت در اواخر همان سال، سرپرستی کاوش تخت جمشید را از جانب مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو عهده‌دار شد. نماینده اشمیت دونالد مک کاون اولین شخصی بود که به شکل غیر رسمی مفقود شدن این سردیس را در سال 1936 و بر اساس مستندات موجود، (عکس‌های موجود از این سردیس در محل اصلی خود) که در حال حاضر با شماره OI 33-280
Photograph 23188- Negative 12822 در آرشیو موسسه شرق‌شناسی شیکاگو موجود است به مقامات ایران گزارش می‌دهد. در تاریخ 26 مارچ 1936 نامه‌ای رسمی از جانب اریک اف. اشمیت سرپرست کاوش مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به علی اصغر حکمت وزیر وقت فرهنگ و آموزش ایران نوشته و در آن مفقود شدن این سردیس به شکل رسمی گزارش می‌شود و وی نیز طبق نامه‌ای به اریک اف. اشمیت، ناراحتی و نگرانی خود را از این مساله به شدت ابراز می‌کند. در بین سال‌های 1936 تا 1950 هیچ اطلاعی از سرنوشت این سردیس و نقل و انتقالات آن در دسترس نیست. در دسامبر 1950 این سردیس به همراه یک سردیس دیگر که از همین بخش کاخ شورا جدا شده و به سرقت رفته بود، توسط شخصی به نام پاول مالون که دلال اشیای عتیقه در قاره آمریکا و اروپا بوده، به ترتیب به دو موزه مونترال و تورتنو به فروش می‌رود. شخصی به نام اف. کلیولند مورگان که یک کلکسیونر اشیای عتیقه بوده این سردیس را از پاول مالون به قیمت 1000 دلار، خریداری و آن را به موزه هنرهای زیبای مونترال اهدا می‌کند.
**توقف حراج نقش برجسته سردیس سرباز هخامنشی (سر، بالاتنه همراه با نیزه)، پیگیری حقوقی قضایی و استرداد آن
در تاریخ 29 مهرماه 96 ایمیلی به معاونت میراث فرهنگی واصل شد که حاکی از نمایش یک قطعه نقش برجسته سرباز هخامنشی متعلق به تخت جمشید توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمایشگاه پاییزه نیویورک TEFAF در فاصله زمانی بین 28 اکتبر تا اول نوامبر 2017 (ششم تا یازدهم آبان 96) به قصد فروش بود.
فرصت برای توقف نمایش و حراج این نقش برجسته بسیار اندک بود. اگرچه اطلاعات مختصری از مدارک و اسناد مربوط به حفاری‌های تخت جمشید توسط مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در سال 1930 به دست آمده بود ولی نیازمند کار تطبیقی میدانی، تصاویر وضع موجود و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جای خالی آن در ایوان جنوبی کاخ شورا بود.
کارشناسان معاونت میراث فرهنگی و پایگاه تخت جمشید بلافاصله گزارش تکمیلی را به دلیل حساسیت آن به دور از علنی شدن موضوع تهیه کردند.
گزارش‌های مربوطه نشان می‌داد که پیشینه اثر مربوط به سال 1936 است و گزارش سرقت توسط دانلد مک کاون معاون وقت سایت تخت جمشید به مقامات ایرانی گزارش شده است ولی مشخص نیست که آیا دولت وقت ایران، علیه مرتکبین این اقدام غیرقانونی که دست به جداسازی سنگ برجسته از کاخ شورای تخت جمشید و خارج کردن آن از کشور زده‌اند نزد مراجع قانونی داخلی یا خارجی اعلام جرم کرده‌اند یا خیر، در این راستا نیز هیچ مدرک یا سندی به دست نیامد تا برای اعلام جرم در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد.
بر مبنای اسناد به دست آمده؛ در سال‌های 1950 و 1951، قطعه سنگ موصوف به دو قطعه تقسیم شده بود و توسط فردی به نام پل مالون به موزه‌های مونترال و تورنتو کانادا فروخته شده بود. قطعه تحت مالکیت موزه مونترال پس از سرقت در سال 2011 در سال 2014 کشف می‌شود.
بر اساس روال جاری، اقدامات قضایی داخلی و دادخواهی‌های بین‌المللی و کلیه مکاتبات و پیگیری‌ها در یک فرآیند اداری از طریق معاونت حقوقی سازمان با مرکز امور حقوقی بین‌الملل ریاست جمهوری صورت می‌گیرد ولی به دلیل فرصت بسیار اندک با مذاکره شفاهی و مکاتبات آنی و محرمانه معاونت میراث فرهنگی با وزارت خارجه و مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری خواستار اقدام فوری برای متوقف کردن حراج شد.
از آنجائیکه بر اساس تصاویر، نقشه‌ها و اسناد تعلق این نقش برجسته به تخت جمشید قطعیت داشت، گواهی تأیید اصالت و وضعیت خروج اثر موصوف از کشور برای توقف فوری طرح توسط معاون میراث فرهنگی امضا و به وزارت خارجه و با نظر رئیس محترم مرکز امور حقوقی ریاست جمهوری برای سرعت عمل از طریق نمایندگی ایران در نیویورک و درخواست به دادستانی حوزه نیویورک آمریکا ارائه شد. به دنبال این اقدام با دستور فوری دادستانی مورد نظر شیی موصوف در ساعات آغازین نمایشگاه توسط پلیس آمریکا توقیف و از حراج خارج شد.
پس از توقیف اثر، فرآیند قضایی پرونده جهت اثبات مالکیت ایران بر اثر یاد شده و استخدام وکیل به واسطه مرکز امور حقوقی بین‌الملل ریاست جمهوری، نمایندگان و وکلای ایران در لاهه آغاز شد. با ارسال اسناد مربوطه توسط وکلا به معاونت میراث فرهنگی، گزارش‌های تکمیلی، صداقت و اصالت اسناد و مهر و امضای مجدد آن امور حقوقی و دفاع از پرونده در دادگاه‌های مختلف از سوی وکلای ایرانی پیگیری شد.
طرح دعوی به طور همزمان در نیویورک و کانادا با امضا و تأیید معاون میراث فرهنگی و تلاش فراوان معاونت مجلس و امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از جمله مراحل پیگیری قضایی و استرداد اثر به ایران به شمار می‌رود.
سرانجام دادستانی نیویورک رای استرداد اثر به ایران را صادر کرد و به دنبال آن نیز پرونده مفتوحه در دادگاه کانادا نیز مختومه اعلام شد و سردیس هخامنشی به نماینده ایران در سازمان ملل تحویل شد.
ارسال این اثر به دلیل مشکلات بیمه ای و نبود پرواز مستقیم موضوعی بود که با وزارت امور خارجه در میان گذاشته شد که خوشبختانه با نزدیکی سفر ریاست محترم جمهور به نیویورک و اخذ مجوز از ایشان این اقدام صورت گرفت.
**پیام‌های فرهنگی استرداد سردیس هخامنشی برای جمهوری اسلامی ایران
استرداد این اثر علاوه بر رویداد مهم فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران به لحاظ داشتن پیام‌های فرهنگی ذیل دارای اهمیت است:
1- استرداد آثار تاریخی کشورمان طی سال‌های گذشته و استرداد این اثر متفاوت از رویکرد و موضع دولت آمریکا با همراهی و همدلی و ارتباط مجامع فرهنگی، علمی، کارشناسان خارجی و علاقه‌مندان به هنر و تاریخ ایران در خارج از کشور صورت گرفت که نشان از ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، اهمیت زبان دیپلماسی و استفاده از آن در بازگشت دیگر آثار کشورمان است.
2- استرداد این اثر همچون بازگشت دیگر آثار فرهنگی کشورمان طی سه سال اخیر مایه امیدواری برای بازگشت دیگر قطعات سرقت شده به کشورمان است.
3- روند و تعامل صورت گرفته حاکی از آن است که چنانچه ردی از اسناد و اشیای سرقتی در هر گوشه جهان باشد می توان امیدوار بود که موزه‌ها و دستگاه‌های قضایی رای به بازگشت آثار بدهند.
4- تقویت بخش پایش و جستجو گروه اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و یگان حفاظت می‌تواند نتایج خوبی را به دنبال داشته باشد. از این رو سازمان باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.
5 – با گسترش و تقویت همکاری با اینترپل و پلیس‌های اموال در کشورهای مختلف می‌توان گامهای موثری در شناخت و شناسایی اموال به سرقت رفته برداشت.
6- سرمایه‌گذاری و استفاده از ابزار مدرن پایش از زمین، دریا و هوا باید در دستور کار قرار گیرد.
7- با تحویل سردیس هخامنشی از ریاست جمهوری در روزهای آتی این اثر به خانه خود تخت جمشید بازگشته و تحویل مرمت‌گران جهت مرمت آناستیلوژی می‌شود به گونه‌ای که با پیدا شدن قطعات دیگر عینا در جای خود نصب شود.
معاون میراث فرهنگی *
فراهنگ**9246** 1055
انتهای پیام /*