برخورداری از پایین‌ترین حد روابط دیپلماتیک دولت‌های نهم و دهم با کشورهای جهان به علاوه غفلت دردناک و رخوت چندین ساله ایران در ثبت‌های جهانی، حال میراث فرهنگی ما را ناخوش کرده بود.
بستر هموار بود تا قاچاقچیان اشیای تاریخی و سوداگران این بازار پر سود با آسودگی خیال، به میراث و هویت ما در «بازارهای سیاه» خارجی چوب حراج بزنند.
توقیف اشیای تاریخی ایران در دادگاه‌های ساختگی، یک‌طرفه و سیاسی بین‌المللی با «سیاه بازی»هایی که سرنخ آن به سرانگشتان سیاسیون غربی متصل بود نیز بلای مضاعفی شده بود و خبرها یکی پس از دیگری کام علاقه‌مندان میراث فرهنگی را تلخ می‌کرد.
اینها دلایل محکمی بود برای درک بحران و اینکه تعیین تکلیف اشیای تاریخی ایران در دیگر کشورها از وعده‌های اصلی دولت تدبیر و امید و شخص حسن روحانی در زمینه میراث فرهنگی باشد.
قلمه‌زنی ظریف دیپلماتیک و مراقبه و پیگیری مستمر حقوقی، گُل داد!
** آمار خیره‌کننده 555 اثر تاریخی در 5 سال
آمار اشیای تاریخی استردادی که در قالب چند محموله از سال 1394 به بعد به ایران بازگشته چنین روایت می‌کند:
21 قلم از ایتالیا در سال 94
349 قلم از بلژیک در سال 94
109 قلم از آمریکا در سال 94
73 قلم از آمریکا در سال 95
یک قلم از آلمان در سال 96
یک قلم از امریکا (شیرزال) در سال 96
و در نهایت یک قلم (نقش برجسته سرباز هخامنشی) از آمریکا در سال 97
و البته پیش از این موج اصلی، یک موج کوچک دیگر نیز در سال‌های 86 و 90 بازگشت اشیا از انگلیس شاهد بودیم که 118 اثر در سال 86 و 18 اثر در سال 90 از انگلیس به ایران بازگردانده شده بود.
بازگشت چهار محموله بزرگ اشیای فرهنگی- تاریخی از کشورهایی چون انگلستان، آمریکا، بلژیک و ایتالیا به ایران که در طول تاریخ ایران بی‌سابقه بود، اتفاقی است که به سادگی نمی‌توان از کنار آن گذشت.
در این بین انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری فرهنگی در استرداد اموال منقول فرهنگی ـ تاریخی با کشورهای ژاپن، هند، عراق، ترکیه و آلمان نیز نقطه عطفی است که ما را به استمرار این ماجرا دلگرم می‌کند.
محمدرضا کارگر مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی کشور به خبرنگار ایرنا درباره تاثیر دیپلماسی موفق و چگونگی دستیابی به این مهم می‌گوید: «چند عامل در استرداد اشیای تاریخی ما موثر بود؛ اول حضور در مجامع سیاسی و اینکه گفت‌وگو با جهان شروع شد بسیاری از مشکلات ما را حل کرد و زمینه‌ساز همکاری‌های دیگر هم شد.
فضای جهانی در زمان تحریم‌ها کاملا علیه ایران بسته می‌شد و این نوع همکاری‌های فرهنگی در درجه دوم اهمیت قرار می‌گرفت؛ یعنی وقتی بین دو کشور مناسبت دیپلماتیک وجود ندارد خود به خود دستگاه‌های فرهنگی هم به انزوا کشیده شده و محدود می‌شوند.
پس یکی از اتفاقاتی که به باز شدن فضای سیاسی خیلی کمک کرد، سفرهای مداوم هیات‌های سیاسی ایران برای مذاکره با غربی‌ها بود و برجام که کاملا روی این مساله موثر بود و پس از آن، فضای سیاسی در دنیا به نفع ایران تغییر کرد؛ فضایی که با گذشته قابل مقایسه نبود.
مساله دوم اینکه ما نباید از تاثیر علوم ارتباطات در عصر امروز غافل شویم؛ در گذشته اگر یک اثر در گوشه‌ای از دنیا برای خرید و فروش گذاشته می‌شد ممکن بود چند ماه بعد که کار از کار گذشته ما از طریق کاتالوگ، نوشته و یا ویدیویی متوجه شویم که فلان شیی ما در فلان حراجی فروش رفته ولی به مدد فضای مجازی ما اکنون به صورت آنلاین متوجه می‌شویم که مثلا فلان اثر تاریخی ما در فلان روستای دور افتاده کشور یا حراجی خارج به نمایش درآمده یا به فروش گذاشته شده است؛ این ارتباطات نوین کمک می‌کند تا دولت‌ها و سمن‌ها کارشان را بهتر انجام دهند.
موضوع بعدی هم افکار عمومی جهانی است که در سال‌های اخیر به این سمت حرکت کرده که علاقه برای خرید آثارغیرقانونی کم شده و موزه‌های معتبر هرگز آثار قاچاق را وارد مجموعه خود نمی‌کنند حتی اگر به صورت هدیه هم به آنها پیشنهاد شود تا منشا آن را پیدا نکنند چنین نمی‌کنند کما اینکه ما هم چنین کاری را جایز نمی‌دانیم.
مسئولیت‌های اجتماعی در سطح جهان گسترش پیدا کرده و به مواردی مثل کنوانسیون 1970 یونسکو خوب توجه می‌شود.
اتفاقات غم‌انگیز و نگران‌کننده ای مثل غارت موزه بغداد و تخریب آثار سوریه و افغانستان، دنیا را به این فکر واداشت که اگر به طور جدی روی این مساله کار نکند موزه‌ها دیگر در امنیت نیستند لذا تلاش کرد تا دیپلماسی فرهنگی خود را فعال کند تا این اشیا را در هر جا که کشف می‌شود به مبدا خود برگرداند.
این حرکت تبدیل به یک عزم عمومی جهانی شد و مردم احساس وظیفه کردند که نباید اجازه دهند تمرکز اشیا در سرزمین زادگاهش از بین برود و اگر توسط جنگ و غارت، شهرهای تاریخی خراب شد، دست کم آثارشان از بین نرود؛ لذا این خواست به شکل یک فرهنگ درآمد.
ایران هم از این مساله بهره‌ها برد و افزون بر آن، دولت تدبیر هر موردی که از طرف سازمان میراث فرهنکی مطرح شده و نیاز به اقدام حقوقی و تدوین لایحه و وکیل بین‌المللی داشته، دریغ نکرده است».
«جبرئیل نوکنده» مدیر موزه ملی نیز به ایرنا می‌گوید: تعامل فرهنگی با موزه‌ها و موسسات خارجی ایران‌شناسی و باستان‌شناسی به ما کمک شایانی خواهد کرد.
همین استرداد نقش برجسته سرباز هخامنشی با همت و درایت یک ایرانی ساکن نیویورک به نام «لیلا امین‌الدوله» که یک وکیل مطرح علاقه‌مند به میراث در آمریکاست انجام شده به این شکل که وقتی متوجه عرضه این شیی تاریخی برای فروش در حراج می‌شود به یک بانوی پژوهشگر انگلیسی به نام «DR. Linsay Allen» در «King’ College London» که متخصص دوره هخامنشی‌ست سفارش تحقیقات می‌دهد و او یک گزارش کاملا دقیق تکنیکی و فنی از این نقش برجسته سرباز هخامنشی تهیه می‌کند و سپس در مراحل قانونی و دادگاه رای به استرداد گرفته می‌شود.
خوشبختانه دیگر موزه‌های بزرگ و مشهور از قاچاقچیان اثری خریداری نمی‌کنند و این عمل بسیار زشت‌پنداری می‌شود و ما تنها نگران مجموعه‌دارها و موزه‌های خصوصی هستیم که البته در میان آنها هم عده کمی دست به این عمل غیرفرهنگی می‌زنند.
نوکنده می‌افزاید: نمی‌توانیم تخمین بزنیم که چه تعداد اثر از ایران در خارج است اما تنها راه پیدا کردن رد اینها در حراجی‌هاست در محل اختفا و نگهداری که کسی مطلع نمی‌شود. البته مشکل سرقت و قاچاق اشیای تاریخی تنها مختص ایران نیست و موزه‌های جهان مملو از آثار کشورهای صاحب تاریخ است.
در مجموع جای امیدواری ست که تمنای حفاظت از میراث فرهنگی یک دغدغه ملی و حتی فراملی برای مردم دنیا شده است.
**پایان خوش رای دادگاه عالی آمریکا درخصوص مصادره نشدن الواح هخامنشی ایران
دادگاه عالی آمریکا روز دوم اسفند 1396 با صدور حکمی، با توقیف آثار باستانی ایران برای پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان ادعای تروریسم، مخالفت کرد.
این اقدام، یک پیروزی بزرگ و نتیجه تلاش‌های دیپلماتیک و حقوقی جمهوری اسلامی ایران و دولت تدبیر و امید است که بعد از سال‌ها تلاش با سرپنجه تدبیر مشکل 84 ساله استرداد الواح هخامنشی ایران را حل کرد.
با صدور این رأی که در پی تلاش‌های دیپلماتیک و حقوقی جمهوری اسلامی ایران رخ داد، اقدام عملی برای بازگرداندن الواح هخامنشی از آمریکا آغاز می‌شود.
موضوع الواح هخامنشی ایران به 84 سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که در سال 1312 متخصصانی از ایران و آمریکا در یک حفاری مشترک در مجموعه تخت جمشید اموال فرهنگی ارزشمندی را به دست آوردند که بر اساس قانون مصوب سال 1309 این اموال باید بین ایران و آمریکا تقسیم می‌شد.
در میان این اموال، الواح هخامنشی نیز بخش مهمی از اموالی بود که در تقسیم‌بندی‌های صورت‌گرفته سهم ایران شد؛ اما در همان زمان مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو از ایران خواست که این الواح به‌منظور پژوهش و تحقیق هر چه بیشتر برای مدت سه سال به صورت امانت به این مؤسسه واگذار شود و این اتفاق افتاد و الواح هخامنشی به صورت امانت به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو منتقل شد تا پس از گذشت سه سال از این انتقال و انجام پژوهش‌های گسترده اموال به ایران بازگردانده شود اما استرداد این الواح دچار فراز و فرودهایی شد.
و تلاش ایران برای بازپس‌گیری الواح هخامنشی از آمریکا طی دهه‌های اخیر بی‌نتیجه مانده بود.
دادگاه عالی آمریکا روز دوم اسفند 1396 در حکمی، با توقیف آثار باستانی ایران برای پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان ادعای تروریسم، مخالفت کرد.
براساس این گزارش، این حکم صادره حاکی است که آمریکایی‌های زخمی شده در حمله سال 1997 در شهر قدس، نمی‌توانند آثار باستانی ایران را که در موزه شیکاگو نگهداری می‌شود، به عنوان غرامت تعیین شده در محافل قضایی آمریکا به ارزش 71 میلیون و 500 هزار دلار، توقیف کنند. قضات این دادگاه، حکم یک دادگاه بدوی را که به نفع ایران صادر شده بود، مورد تائید قرار دادند. به موجب حکم دادگاه بدوی، مدعیان از ضبط و توقیف آثار باستانی ایرانی در شیکاگو، منع شدند.
آثار فرهنگی مهم ایران که از دهه 30 میلادی در موزه شیکاگو نگهداری می‌شود، شامل لوح‌های گلی است که از کهن‌ترین نوشتارها در جهان محسوب می‌شود.
حکم دادگاه عالی آمریکا، احتمالا کار را برای شاکیان در پرونده‌های دیگر که خواهان دریافت غرامت با توقیف و فروش آثار فرهنگی کشورهای دیگر هستند، سخت‌تر می‌کند.
حکم صادره در دادگاه عالی آمریکا به موضوع حمله سال 1997 مربوط می‌شد که در جریان آن سه عضو حماس خود را در یک مرکز خرید در شهر بیت‌المقدس منفجر کردند و بر اثر این حمله، پنج تن کشته شدند. چند تن از زخمی‌شدگان این حمله از جمله «جنی روبین» مدعی اصلی این پرونده و خانواده‌هایشان، از ایران در دادگاه فدرال آمریکا شکایت کردند و مدعی شدند که تهران از افراد مهاجم، حمایت کرده است.
………………………………..
و اینک رونمایی از سرباز هخامنشی!
قطعه تاریخی مربوط به بالاتنه، سر سرباز هخامنشی و نیزه است که در سال 1936 از ایوان جنوبی کاخ شورا (تخت جمشید) ربوده شده بود و در نهایت پاییز سال 2017 قرار بود که این اثر تاریخی در نمایشگاهی در نیویورک به نمایش گذاشته شود و پس از آن در حراجی عرضه شود.
سازمان میراث فرهنگی بلافاصله پس از اطلاع از این موضوع اقدامات حقوقی خود را آغاز کرد و خوشبختانه با هماهنگی مرکز خدمات حقوقی ریاست جمهوری، مرکز لاهه، وزارت امور خارجه و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ثابت شد که این شیی تاریخی متعلق به ایران است و دادستانی نیویورک حکم استرداد آن به کشورمان را صادر کرد.
غلامعلی خوشرو نماینده دائم ایران در سازمان ملل در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار می کند: خوشحالم که توانستیم نقش برجسته سر سرباز هخامنشی را از دادستانی نیویورک تحویل بگیریم.
این اثر ٩٠ سال پیش در ایران کشف و پس از چند سالی از ایران خارج شد.
این اثر تاریخی سال گذشته در یک حراجی در نیویورک کشف و با ارائه اسناد به دادستانی نیویورک مشخص شد که متعلق به مردم ایران است و به صورت غیرقانونی به فروش گذاشته شده است.
رسیدگی به ادعای مالکان دروغین این اثر 11 ماه به طول انجامید و در نهایت مشخص شد که این اثر از ایران سرقت شده و قاچاقچیان آن را دست به دست کرده اند و در نهایت با همکاری دادستانی نیویورک این اثر به ایران بازگشت داده شد.
سردیس سرباز هخامنشی در سال 1933 توسط باستان شناسان موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو اکتشاف و سال 1936 به سرقت رفت. این اثر پس از چند بار دست به دست شدن در پاییز 2017 برای حراج از کانادا به نیویورک رسید. سردیس هخامنشی از سال 1951 تا 2011 در کانادا بوده است.
پس از انتقال این اثر به حراجی نیویورک، شواهدی از دزدی این اثر به پلیس و دادستانی گزارش شد و دادستانی نیز با اذعان به مسروقه بودن آن دستور توقیف داد.
جمهوری اسلامی ایران در اکتبر 2017 با ارائه مدارک مالکیت، استرداد این اثر تاریخی را از دادگاه نیویورک درخواست کرد.
دادگاه هم در 11 جولای 2018 رای نهایی خود را برای استرداد اثر به ایران اعلام کرد و در نهایت در تاریخ 4 سپتامبر(13 شهریور) تحویل نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد شد که دکتر روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران در بازگشت از سفر نیویورک این اثر را به ایران آورد و ضمن رونمایی رسمی از این اثر، فردا یکشنبه 15 مهرماه 97 در موزه ملی بنا به آنچه علی اصغر مونسان رییس سازمان میراث فرهنگی اذعان کرده این اثر فاخر ملی برای تماشای مردم در شهرهای مختلف ایران به نمایش درخواهد آمد.
می‌توانستیم به جای دیپلماسی فعال و پیگیری به مثابه بسیاری از امورمان در این مورد هم ضمن اظهار تاسف، به شکوه و گلایه بسنده کنیم و دستیابی به این اشیا و استرداد این پاره‌های جان ایران زمین را رویا بخوانیم اما امروز این رویا به اجابت رسیده و همچنان ادامه خواهد داشت…
گزارش: علی اسدی
فراهنگ**3079** 1055
انتهای پیام /*