مهمان نوازی ایرانیان سجیه ای است که دوست و دشمن برآن صحه گذاشتنه اند. برادران شرلی همینکه به مرز ایران وارد شدند,این نکته را در یافتند: مردمان آنجا خیلی خوش رفتاربودند و میل داشتند که به ما خدمت بنمایند (شرلی ,1357)
شاردن نوشته است : نکته ای که به نظر من در زندگانی ایرانیان غیر از کم خوری بسیار شایان تحسین است , مهمان نوازی آنهاست . هنگام صرف غذا همیشه در خانه باز می باشد , تمام کسانی که در منزل حضور دارند یا بطور غیر مترقب به منزل وارد می شوند و حتی نوکرهایی که دم در مشغول نگهداری مرکب می باشند , از خوراک سهمی دارند .
تعداد حضار هنگام ناهار یا شام هر اندازه زیاد باشد هیچگونه اشکالی تولید نمی کند .(شاردن ,1349)
ژوبر نیز صحنه مهمان نوازی ایرانیان را اینگونه تصویر سازی کرده است : میزبان ما در پذیرایی دقیقه ای فروگذار نمی کرد , غذا به حد افراد وجود داشت کاملا مراقب بود مهمانان چیزی کم و کسر نداشته باشند , خدمه نیز در پذیرایی به پیروی از ارباب شان , نهایت مراقبت را معمول می داشتند .(ژوبر,1347).
مهمان نوازی ایرانی , برای مسافران در راه مانده گنجینه ای از محبت و دلسوزی , بهمراه داشتند . پرنس سولتکیف یکی از این ضیافتها را چنین وصف می کند :شام بسیار مفصلی بود , انواع و اقسام پلوهای رنگارنگ ,را گوی ماهی , مرغ بریان و ماست .شربتهای متنوع , مربا ها و کمپوتهای مختلف , انارو خربزه شیرین و…خلاصه همه چیز به فراوانی بر سر سفره دیده می شد . پس از صرف شام ,روی قالی های نرم و لطیف خراسانی خفتیم, در حالیکه صدای فوران آب فواره و زمزمه باد از لای پنجره به گوش می رسید .(سالتیکف 1383)
حتی تهیدستان ایرانی از مهمان نوازی دریغ نداشته اند .«کولیوررایس » در این باب اینگونه قضاوت کرده است :در باب خانه های محقر تر شهر و ساکنان آنها مطالب بیشتری باید گفته شود . چنان مهمان نوازی با خون آنان عجین شده است که گاه شخص در مورد رفتن به خانه بینوایان بدون اینکه از قبل آنان تقاضا کنندخود را به زحمت نیندازد ,تردید می کند (رایس ,1366)
آیین مسافر پروری و رسم مهمان دوستی در خصوص همه ایرانیان صدق می کند,به گونه ای که « ابن بطوطه » در خصوص اصفهانی های گفته است :اصفهانیها مردم گشاده دست اند , هم چشمی و تفاخری که در میان ایشان در مورد طعام و مهمان نوازی وجود دارد منشا حکایات غریبی است ( ابن بطوطه ,1337)
این آیین و رسم ایرانی به حدی دیگران را تحت تاثیر قرار داده است که آنان هم خوی ایرانی گرفته اند و رفتار ایرانیان را تقلید کرده اند چنانکه ادوارد براون , زندگیش را با عشق به ایران سپری کرد , خانه اش در لندن ,پناهگاه ایرانیان در مانده بود و رنگ و بو آرایه های ایرانی داشت , وی با تاثیر از مهمان نوازی سرزمین ما , پرده ای را در اتاق مهمانخانه اش آویخته بود که به توصیه « میرزا یحیی دولت آبادی »برآن این شعر «ابن یمین فریومدی » نقش بسته بود :
مقصد ز کاخ و صفه و ایوان نگاشتن کاشانه های سر به فلک برافراشتن
گل های رنگ رنگ و درختان میوه دار در باغ و بوستان زسر شوق ,کاشتن
دانی که چیست ؟ تابه مراد دل اندرآن یک لحظه دوستی بتوان شاد داشتن
ورنه ,چگونه مردم عاقل بنا کند از خاک خانه ای که بباید گذاشتن ؟
هاکس که در خاطراتش انتقادهای جدی نسبت به رفتار ایرانیان دارد , نتوانسته است از تحسین در برابر مهمان دوستی ایرانیان خودداری کند و اقرار می کند: ایرانیان بسیار مهمان نواز و مودب اند , وقتی از کنار یک خانواده ایرانی که مشغول صرف ناهار بودند می گذشتم ,با مهمان نوازی خاص ایرانیان از من خواستند با آنها هم غذا شوم ,ولی من توضیح دادم که باید سریع تر به بازدید ادامه دهم و متواضعانه غذر خواستم . برخورد مودبانه داشتن در ایران شیوه زیبایی است که زندگی را لذت بخش می سازد . ای کاش مردم دنیای غرب نیزمی توانستند از چنین برخوردی استقبال کنند .(هاکس ,1372)
