یکی از محوطه های تاریخی فارس که قدمتش به هزار و ۷۰۰ سال قبل برمی گردد و هم اکنون هم به جاذبه گردشگری فارس تبدیل شده «نقش رجب » نام دارد .

حاجیه جعفرزاده

محوطه ای که درفضای باز به صورت نیم دایره در دامنه کوه رحمت و حدود سه کیلومتری تخت جمشید قرار گرفته است. علت نام گذاری این محوطه به نام نقش رجب هنوز مشخص نیست اما برخی از فعالان حوزه میراث فرهنگی و مردم شناسی معتقدند در دوره قاجار در این محل قهوه خانه ای بین راهی وجود داشته که نام صاحب آن «رجب »بوده است و با توجه به اینکه مسافران و کاروانان در این محل توقفی کوتاه داشتند و نقوش برجسته هم در دل کوه دیده می شده به مرور زمان به نام « نقش رجب» معروف شده است. با این حال هنوز هم کارشناسان دلیل اصلی این نام گذاری را نمی دانند. در این محوطه که مانند نیم دایره است در وسط آن روی سه سنگ بزرگ سه نقش برجسته «ساسانی» در شعاع کمتر از ۳۰ متر کنده شده است .این سه نقش برجسته از اهمیت تاریخی بسیاری برخوردارند و هم اکنون نیزپرونده ثبت جهانی آن در دست تکمیل می باشد که به پرونده میراث هخامنشی فارس در یونسکو ملحق شود.
به گزارش خبرنگار سرویس گردشگری«خبر جنوب» مجموعه ساسانی «نقش رجب» در کنار جاده قرار گرفته و برای پارک خودروهای گردشگران هم جای مناسبی وجود ندارد اما درست در کنار فنس های مجموعه خودروهایی پارک شده اند که بساط کرده اند و همه چیز می فروشند! این ها را که نادیده بگیریم و از باجه بلیت فروشی محوطه که بگذریم به نقوش سنگی می رسیم که بسیار زیبا و در نوع خود منحصر به فرد هستند و به نسبت دیگر نقوش آسیب کمتری دیده اند . برای نمونه از رنگ پاشی و یا دیوار نویسی در این نقوش خبری نیست و حتی وجود گلسنگ ها را هم در این آثار نمی توان دید . با این حال آنچه که این روزها نگرانی برخی از فعالان حوزه میراث فرهنگی را دو چندان کرده تکه سنگی است که بر فراز این نقوش قرار گرفته و احتمال سقوط آن هم وجود دارد . در حال حاضر این سنگ با میله های فلزی محصور شده و به گفته کارشناسان وضعیت آن خطرناک نیست اما باید هر چه سریع تر فکری برای آن شود . زیرا نه تنها منظر طبیعی اثر را مخدوش کرده بلکه اگر سنگ از صخره جدا شود خسارت های جبران ناپذیری بر این محوطه وارد می کند. عبد الرضا نصیری معاون میراث فرهنگی فارس در این باره به خبرنگار ما گفت: بستر طبیعی سنگ باید حفظ شود و برای این کار هم فعلا داربست های حفاظتی در محل نصب شدند تا این سنگ سقوط نکند و به نقوش برجسته آسیبی وارد نشود.
وی همچنین تاکید کرد: تا زمانی که شورای فنی میراث فرهنگی تصمیم نهایی برای این تکه سنگ نگیرد داربست ها در محل باقی خواهند ماند. نصیری با بیان اینکه هم اکنون از این محل رفع خطر شده، افزود: خوشبختانه با نصب این درابست ها دیگر خطری نقوش برجسته رجب را تهدید نخواهد کرد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری فارس در ادامه اضافه کرد: حرکت دادن این تکه سنگ بسیار مشکل است و برای این کار به یک جرثقیل بسیار بزرگ نیاز داریم از سویی هم نباید منظر طبیعی این محدوده را تغییر داد و گرنه می شود با سیمان این سنگ را در جای خود تثبیت کرد.
وی ادامه داد: هنوز تصمیم قطعی برای این تکه سنگ گرفته نشده اما داربست های حفاظتی آن را ثابت نگه داشته اند.

نقش شاپور و همراهانش

بنابر این گزارش در سمت چپ این محوطه بزرگترین نقش دیده می شود «شاپور اول» سوار براسب است و۹ نفر دیگر در پشت او ایستاده اند. هم اکنون صورت های این افراد با آسیب جدی همراه شده و جزئیات و تجملات اسب با دقت بسیار تراشیده شده است. پای چپ حیوان بلند شده و گردنش با نرمش تمام قوس برداشته است.
سر و بالاتنه شاه به جلو چرخیده و این بر خلاف رسم معمولی نقش های «ساسانی» است.

۹مرد ی که در پشت سر شاهپور قرار گرفته اند بجز یکی همه کلاه گنبدی شکل «ساسانی» بر سر دارند. سه فرد در حالت تمام قامت نشان داده شده اند که دستشان بر قبضه شمشیری است که با تجمل در جلو به کمر بسته اند.

کتیبه کرتیر در نقش رجب
گفتنی است در این محوطه کتیبهٔ ای دیده می شود که به کرتیر معروف است.
این کتیبه در کنار نقش مربوط به تقویض مقام شاهی از سوی اهورامزدا به اردشیر یکم نگاشته شده و دارای ۳۱ سطر است و در سمت چپ آن تصویر کرتیر بر صخره دیده می‌شود. این کتیبه دو موضوع معرفی کرتیر و معراج او را به طور خلاصه دربردارد. وی اشاره‌ای مبهم به معراج خود می‌کند که تفصیل آن در دو کتیبهٔ دیگر او در نقش رستم و سرمشهد آمده‌است. سپس به اختصار کارهایی را که در طول عمر خود در دستگاه اداری ساسانی انجام داد را ذکر می‌کند و شرح می‌دهد که برای آتشکده‌ها و موبدان اسناد بسیاری را مهر کرده ‌است که منظور از آن تخصیص موقوفات برای آنها بوده‌است. سپس عناوین خود را در زمان شاهان ساسانی شاپور یکم، «موبد و هیربد»،زمان هرمز و بهرام اول «کرتیر موبدِ هرمز» ذکر می‌کند.

نقش تاجگذاری

نقش سوم در سمت راست تا اندازه ای در پشت صخره پنهان شده است. این هم متعلق به «شاپور» است که مراسم تاجگذاری یا به شاه رسیدن او را نشان می دهد.
آسیب فراوان به بدنه و سر شاه رسیده است که شناسایی دقیق او را مشکل ساخته است، اما جزئیات معماری و به خصوص اسب شاه می رساند که او به احتمال زیاد «شاپور اول» است.بدون تردید نقش برجسته میانی که «اردشیر اول» را نشان می دهد، قبل از نقش سمت راست یعنی تاجگذاری پسرش «شاپور اول» انجام گرفته است و نقش سمت چپ که «شاپور» و خاندان او را نشان می دهد آخر از همه تمام شده بود.
وجود این سه نقش «ساسانی» در این مکان نباید موجب تعجب شود. پادشاهان هخامنشی مراسم تاجگذاری خود را در پاسارگاد در نزدیکی آرامگاه «کورش » برگذار می کردند. بعید نیست که «ساسانیان» نیز به پیروی از «هخامنشی» ها، مراسم تاجگذاری خود را به همان مجللی و نزدیک زادگاه خود که بعداً شهر «استخر» آنجا بنا شد برگزار می کردند.