باغ دولت آباد یزد
ایرانیان از گذشته به دنبال تجلی زیبایی و درخشش هرچه بیشتر هنر خود، مخصوصا در معماری بوده و از نمونه‌های بارز آن ساخت و پی‌ریزی باغات زیبا و آفرینش باغهای سرسبز و حیرت‌انگیز خصوصاً در مناطق کویری و خشک و کم آب است. که بسان عقیقی سرسبز در میان کویر می‌درخشند و انسان را به تعمق وا می دارند. درحیرتم از این همه اندیشه و ذهن باز، استفاده از عناصر طبیعی و ساده در ساخت این باغ ها و ظهور اسلام که این مسئله نیز در طراحی و معماری آنها بی تاثیر نبوده و اشاره به دنیای پس از مرگ و ترسیم بهشت از تاثیرات اسلام در معماری باغ ها محسوب می‌شود. نمونه‌های مختلفی از این باغ ها در کشور وجود دارد، من جمله باغ دولت آباد در یزد که از حیث زیبایی طراحی مخصوصاً استفاده از عنصر آب می توان آن را با باغ شاهزاده ماهان در کرمان مقایسه نمود. این باغ با مساحتی بالغ بر ۴۰ هزار کیلومتر مربع از مشهورترین و زیباترین باغ های دوران زندیه است. بنای این مجموعه به سال ۱1۶۰ ( هجری قمری) توسط محمد تقی خان بافقی، که به خان بزرگ معروف بوده ساخته شده و در حدود ۲۶۰ سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده است. این باغ مجموعه ای از چندین عمارت اصلی شامل :عمارت هشتی (کوشک اصلی)، شامل: حوضخانه و بادگیر، کلاه فرنگی، بهشت آیین (عمارت سردر) و تالار آیینه، سردر جنوبی و عمارت فرعی، همچون اصطبل بزرگ، ابنیه فرعی و خدماتی آب انبار، آبدارخانه، شربتخانه، آشپزخانه و تاسیسات چاه و منبع آب می باشد و از طرف جنوب با راهروی به محوطه زیر بادگیر ارتباط دارد.عمارت سردر (مرز مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی)، اصلی‌ترین عمارت باغ بهشت آیین به شمار می آید، که دو طبقه بوده و زیر خان آن از یک سردر ،هشتی و یک اتاق بزرگ و چند اتاق کوچک و چند راهرو تشکیل شده است.( همان، ص ۱۱۱، ۱۳۸۳).
قسمت بیرونی باغ محل انجام تشریفات حکومتی بوده و بخش اندرونی، قسمت اقامتگاهی مجموعه به شمار می رفته است .آبنمای بزرگ باغ دقیقاً بر محور اصلی باغ قرار دارد و ابعاد آن متناسب با ارتفاع بادگیر عمارت هشتی است. به طوری که تصویر این عمارت به گونه‌ای کامل در آب منعکس می شود .آب درون آبنما در این مرحله وارد آب گردانی بسیار زیبا می شده که اکنون از بین رفته است. شاخص اصلی این بادگیر هشت ضلعی، ارتفاع آن با ۳۳.۸ متر است،که به عنوان بلندترین بادگیر جهان شناخته شده است و باعث می‌شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین هدایت شود. از سوی دیگر آنچه بسیار جالب توجه است تعبیه حوزه آبی است، که باعث ایجاد هوای خنک داخل بنا می‌شود، که در اکثر این گونه بناها با ذکاوت تمام طراحی شده و نشان از توجه و درایت معماران دارد. سازنده باغ دولت آباد در وقف نامه اش نوشته است: خدا لعنت کند کسی را که قبل از بیرون آمدن آب از این باغ، حتی اندازه سیراب کردن گنجشکی از آن استفاده کند. محصول این باغ وقف بارگاه مولا در نجف است. متاسفانه بعدها قنات را از بالا بستند و نگذاشتند به شهر بیاید. برای تامین آب باغ از چاه آب می کشیدند و حوض هایش را پر می‌کردند، که دیگر این باغ هرگز صفا و زیبایی گذشته را باز نیافت.
کاشت درختان
باغات ایرانی از نظم و هندسه پیروی می‌کردند. همواره هر بخش از باغ به مربع یا مستطیل های کوچک تقسیم و در هر سه این شبکه مربعی یک درخت که عمر طولانی‌تر داشت کاشته می شد. در باغ دولت‌آباد نیز مانند سایر باغ های ایرانی نظم کاشت بر اساس نظم هندسی کالبد باغ تعیین می‌شود. کاشت دو ردیف کاج و یک ردیف سرو شیرازی علاوه بر ایجاد یک پرسپکتیو و مسیر دید طولانی و تمرکز دید با ایجاد سایه، در مسیر اصلی باغ، رهگذران باغ را از گزند آفتاب سوزان در امان نگه می دارد. هم اکنون چند اصله درخت توت با بیش از صد سال عمر در باغ وجود دارد. همچنین در کرت ها، نارنجستان، انارستان و تاکستان ایجاد می‌شد. در کرت های جانبی نیز گیاهان پوششی مانند پیچ امین الدوله، شبدر یونجه و اسپس کاشته می شد. و در آخر نتیجه آن که، روح انسان به دنبال آرامش و زیبایی دنیای به دور از هیاهو و جایی برای تفکر است. ساخت باغ از گذشته شاید نشانگر تلاش برای رسیدن به این اهداف بوده و به ما می گوید، که پیشینیان ما نیز به دنبال یافتن خویشتن، خویش دست به ساخت چنین باغ هایی می زدند و هم اکنون این میراث برای ما به جا مانده است، و وظیفه ای جز حفظ و حراست از آن بر دوش ما نیست.
به به ز یزد و مردم خوشنام پرورش
وان خاک پاک و زر و گوهر برابرش
آباد و بی زوال و کهنسال و باشکوه
این شهر پیر وه که چه زیباست منظرش
دارالعباده شهرت و عنوانش از قدیم
زیبنده افسری است که سرافراز بر سرش
عکاس: سپیده اصلان