برای مردم صفا شهر وجود حفره هایی در دل زمین و حتی در تپه ها و کوههای اطراف شهر چیز جدیدی نیست، حفره هایی که به آن ها دستکند می گویند و زندگی در آن ها همچنان جاری است!

حاجیه جعفرزاده

به گفته کارشناسان این دستکندها قبل از دوره ساسانیان هم در این منظقه وجود داشته البته با کاربری های مختلف؛ فقط کافی است به درون یکی از ان ها بروید تا خلاقیت معماری در سنگ را ببینید.
هنوز هم می توان جای تیشه های هزار و ۸۰۰ سال قبل را در این دستکندها دید حال بگذریم از وجود ستون های تراش خورده ، طاقچه ها ، اتاقک های متعدد و نورگیر هایی که ارتفاعشان تا سطح زمین به بیش از ۱۰ متر می رسد. اینجا شهر باستانی خرمی است، شهری با هزاران دستکند.
با اینکه از شناسایی این دستکندها حدود ۱۳ سال می گذرداما هنوز این آثار باستانی در فهرست ملی به ثبت نرسیده اندوهمچنان ناشناخته باقی مانده اند.
به اعتقاد کارشناسان حوزه میراث فرهنگی این آثار سنگی قابلیت جهانی شدن را هم دارند و درنوع خود بی نظیرو منحصربه فرد هم هستند چرا که با نگاه به آثار سنگی و دستکند در شهرهای دیگرمی توان تفاوت آن را به وضوح دید. ارتفاع این دست کندها به دو تا سه متر می رسد و عمقشان متغیر است و گاهی به ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر هم می رسد برخی تودرتو وبرخی هم طبقاتی ، عمودی و افقی هستند و کاربری های متفاوتی هم دارند به طوری که برخی از آن ها مسکونی و اقامتی ، برخی هم دامی و دامپروری هستند همچنین برخی از این دستکندها تدفینب و ذخیره گاهی و دفاعی می باشند .در این باره جابر حیدری‌فرد مدیر انجمن آثار و مفاخر شمال فارس به «خبر جنوب» گفت: سالانه تعداد زیادی دستکند در این منطقه تاریخی در اثر فعالیت‌های عمرانی کشف می‌شود که سبب شده بافت قدیم خرمی به عنوان کاربری توریستی در طرح جامع پیشنهاد و مصوب شود اما مهم‌ترین چالش کنونی دستکندهای خرمی حفاظت از آنهاست و باید به صورت اضطراری برای آنها چاره‌ای اندیشید.
وی ادامه داد: بیش از۴ هزار سازه دستکند در این منطقه شناسایی که در دوره های مختلف ساخته شده و به لحاظ تاریخی و وسعت در کشور بی نظیر است.
حیدری فرد دستکند را نوع خاصی از معماری معرفی کرد که حداکثر استفاده از ابزار طبیعی در آن وجود دارد و افزود: در این نوع معماری داخل سنگ به عمق ده ها متر و در ارتفاعات مختلف حفاری می شود و به کاربری های متنوع اختصاص پیدا می کند و این نوع معماری بیشترین همخوانی را با عناصر طبیعی مانند زلزله و آب و هوا دارد.
وی با اشاره به اینکه در جای جای شهر خرمی می توان این دستکند ها را دید گفت: برای نمونه تنها در تپه باستانی این شهر بیش از ۶۰ دستکند با کاربری های متفاوت شناسایی شده است.
این فارس شناس در ادامه این گفت و گودر باره شاخصه های منحصر به فرد دستکندهای خرمی نیز گفت: دستکند های خرمی در دل سنگ های سخت که در گویش بومی فارس به ان ها (کرشک) می گویند ساخته و ایجاد می شده است.استحکام این دستکند ها به حدی است که برای نفوذ در آن ها روزها و شاید ماهها زمان نیاز بوده است به طوری که مجموعه دستکند های شبکه ای ملک آباد خرمی از این نمونه است .
وی ادامه داد: امنیت ، مقاوم بودن در برابر سیل و زلزله و همچنین برعایت بهداشت در این مجموعه ها به وضوح دیده می شود.
حیدری فرد در ادامه این گفت و گو اضافه کرد: با بررسی های انجام شده بر روی سفاینه های یافت شده در این دستکندها قدمت برخی از آن ها به هزاره های ۳ و ۴ قبل از میلاد می رسد همچنین قدمت برخی از این دستکند ها به دوره ساسانیان و اسلامی هم برمی گردد
این فارس شناس در ادامه خواستار ثبت ملی و جهانی این مجموعه باستان شد و تاکید کرد : بی شک این دستکند ها می تواند برای گردشگران داخلی و خارجی بسیار جذاب و دیدنی باشد و امید واریم هر چه سریع تر این آثار به جاذبه گردشگری جدید فارس و کشور تبدیل کردد.
بنابر این گزارش « دستکند» به گونه‌ای از معماری اطلاق می‌شود که در آن جهت ایجاد فضا از فرایند کاهش استفاده می‌شود به همین دلیل معماری «کاست» هم لقب گرفته است و در مراکز علمی بین‌المللی به عنوان معماری بدون مرز شناخته می‌شود.

این بناها یکی از گونه‌های معماری است که به ویژه در سال‌های اخیر به عنوان میراث ملموس و ناملموس توجه سازمان‌های بین‌المللی علمی و فرهنگی و دانشگاه‌های معتبر جهان را به خود جلب کرده است. این گونه از معماری نشان‌دهنده نبوغ بشر در پیوند با طبیعت و استفاده از آن است شهرستان خرم بید از شهرهای شمالی استان فارس و مرکز آن، صفاشهر در فاصله ۱۸۰ کیلومتری شمال شیراز قرار دارد.
این شهرستان، به دلیل ارتفاع زیاد از سطح دریا و وجود کوهستان های اطراف دارای آب و هوای سرد کوهستانی است. ارتفاع این شهرستان نسبت به سایر شهرهای فارس آن را به بام فارس لقب داده است.