به گزارش روز سه شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، میان متدینان و متشرعان ایران در ماه های محرم و صفر به عنوان دو ماه برای پاسداشت مقام حماسه ساز حادثه کربلا حضرت امام حسین علیه السلام همواره تلاش داشتند تا در برگزاری آداب و سنت های مذهبی خود در کنار زیست و زندگی روزمره شان، ادای دینی به یکی از پیش قراولان مذهب شیعه خود یعنی امام حسین علیه السلام داشته باشند.
بر همین اساس است که در حقیقت با ورود اسلام به ایران با وجود پیشینه کهن 2500 ساله نمایشی آن، شاهد تقویت بنیان های معنوی، مذهبی، دینی و تعالیم هویت بخش شعائر اسلامی، چون ایثار، ادای نذر، نماز، جوانمردی و یا مفاهیمی مانند ستایش پروردگار، ایستادگی، پایمردی و شهادت در این گونه از آیین های نمایشی کهن بوده ایم.
** سفری از تفکر ایران باستان به حماسه های دینی
با مرور زندگی عادی مردم ایران به وضوح در می یابیم که فارغ از نگاه و انگاره های نمایشی، این شکل از مفاهیم انسان ساز در تار و پود لایه های زندگی آن افراد به وضوح تنیده شده است. همچنین با مداقه بر تاریخ نمایش های ایرانی آنچنان که ذکر آن رفت، به تاریخ مکتوب سه هزار ساله شان بر می‌خوریم؛ اما در شیوه اجرای آن نمایش ها به گونه ای که امروز برخی از آنها برای ما به یادگار مانده اند، در حقیقت تاریخ 800 ساله را به عنوان اسناد مکتوب در اختیار داریم.
به عنوان مثال در دورانی که «قصه گویی» جزو یکی از رسوم همیشه همراه آیین های نمایشی مردم ایران بوده، روایت پهلوانان و یا رزم آوری جنگاوران قبایل در راستای حفظ میراث و ارزش های شهر، منطقه، قبیله و عشیره خود، بی هیچ شک و شبهه یکی از جذاب ترین شیوه های روایت نمایشی را برای ایرانیان متجلی می کرده است.
در حقیقت با ریشه یابی آیین‌های «نقالی» و «پرده خوانی» به وضوح درمی یابیم، ریشه اصلی آن آیین ها برگرفته شده از رسوم پهلوانی ایرانیان مانند جوانمردی و فتوت و همچنین ادای دین به همراهی و دستگیری از مظلومان و ضعفا بوده است.
منبع اصلی نقالان و پرده خوانان به شاهنامه حکیم طوس – فردوسی بزرگ – باز می‌گردد و قهرمان اصلی روایت‌های نقالان و پرده خوانان شخصیت «رستم» و حماسه سازی و مبارزات او برای حفظ کیان، ناموس و خاک ایران زمین در برابر حمله متجاوزان بوده است.
اما با ورود اسلام به ایران تمامی این کهن الگوها (آرکی تایپ‌ها) و آیین های موجود از فرهنگ اسلام با الگو های نمایشی ایرانی به ویژه الگوهایی که با سنت برخوانی و روایت همسو و هم داستان بودند گره خورده و بسیاری از مفاهیم معنوی و آیینی پنهان در مضامین داستان ها، قصص انبیا و یا زندگی ائمه معصومین علیه السلام در حقیقت نَقل اصلی راویان و داستان های نقالی آنها را به خود اختصاص داد.
درست بر همین اساس است که ما شاهد نقالی هایی از زندگی حضرت رسول پیامبر اکرم صلوات الله علیه یا زندگی ائمه به ویژه رسم «پرده خوانی» و «نقالی» روزهای دهه نخست ماه محرم تا رسیدن به واقعه عاشورا و در نهایت پرده خوانی معروف «شام غریبان» هستیم.
** جایگاه اسوه های تاریخی در سنت «نقاله خوانی»
آیین باستانی و نمایشی نقالی که همواره ذکر، رسم و اصل خود را بر ستایش «یزدان جهان آفرین»، «خداوند دادار» و با «ایزد کردگار» استوار می‌ساخت، با ورود دین اسلام در کنار تاکید بر ستایش خدای احد و واحد (الله)، کسانی که در حفظ و نگهداری تاریخ اسلام بیشترین سهم و نقش داشته اند را نیز در روایت نقالی های خود به جای می آورد؛ و چه کسی می تواند از سهم و نقش حضرت امام حسین علیه السلام و یاران باوفایش در حماسه سازی حادثه کربلا و واقعه عاشورا در راست قامت نگهداشتن اسلام برای ابد چشم بپوشد.
راویانی که نقل آنها برخلاف رسم کهن و باستانی ایرانیان در بازتاب نبردهای رستم و پهلوانان ایرانی، به بیان نقل سیره و زندگی رسول اکرم، ائمه معصومین(ع) و خاصه حضرت امام حسین(ع) استوار بود را «نقاله خوان» و روایت آنان را «نقاله خوانی» می گویند.
«نقاله خوانی» رسمی کاملا وفادار به شیوه اجرای نقالی و پرده خوان ها نیست، هر چند اجرای آن توسط همان نقالان و راویان انجام می شود اما استناد روایت ها و داستان های آنها با استنادِ تام و تمام بر روایت و قصه های مذهبی، خاص حادثه و واقعه عاشورا و قهرمان های آن مانند حضرت اباعبدالله امام حسین علیه السلام، علمدار کربلا حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، حضرت علی اصغر علیه السلام، حضرت علی اکبر علیه السلام و مواردی از این دست و یا قهرمان هایی که ابتدا در سپاه اشقیا بوده و سپس به سپاه اولیا پیوسته اند مانند «حربن یزید ریاحی» به عنوان اصلی ترین جنس روایت نقالی و «نقاله خوانی» آنها قرار می گرفت.
** امید به احیا و حیات مجدد
آیین نمایشی «نقاله خوانی» و «نقاله خوان ها» در شب های ماه محرم و همچنین ایام سوگواری شهادت حضرت رسول در ماه صفر، شاهد بیشترین بروز و ظهور اجرایی است. در این میان استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمانشاه، اصفهان، فارس، تهران و درنهایت آذربایجان شرقی از پیش قراولان سبک های مختلف «نقاله خوانی» در کشورمان به شمار می آیند که همواره سوگواران و عزاداران امام حسین علیه‌السلام را پیش از برگزاری یا پس از برگزاری مراسم نوحه خوانی، زنجیرزنی و سینه زنی با اجرای «نقاله خوانی» خود به شکل مستقیم و البته تمثیلی به صحرای کربلا و هم سو و هم داستان شدن با وقایع اتفاق افتاده در آن رخداد رهنمون می کنند.
هرچند امروزه آیین «نقاله خوانی» بیشتر شکل موزه ای به خود گرفته است؛ اما خوشبختانه شهرها و روستاهای استان سمنان هنوز هم در بسیاری از این شب ها و روزها شاهد اجرای آیین «نقاله خوانی» و ذکر راویان و نقالان مذهبی در رثای شهادت حضرت امام حسین علیه السلام و حماسه همیشه جاودانه کربلا و عاشورای حسینی هستند. امید که با همت و درایت مسوولان، این آیین نیز آرام آرام باردیگر در مسیر احیا، معرفی و اشاعه قرار گیرد و از شکل موزه ای خارج و جای خود را در فرهنگ تمامی استان ها و شهرستان های کشورمان باز کند.
فراهنگ**ا.خ** 9053
انتهای پیام /*