اخبار گردشگری

صنایع دستی، تجلی عشق و هنر در زندگی مردم قشم

به گزارش ایرنا، شهرستان قشم شامل جزیره های قشم، هرمز، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت در جنوب استان هرمزگان واقع است.
جزیره قشم با وسعت یکهزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در خلیج فارس گسترده شده است و حدود ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
هر ساله ۲۰ خرداد مصادف با دهم ژوئن روز جهانی صنایع و هنرهای دستی است. در این راستا گزارش حاضر به معرفی هرچند کوتاه از صنایع دستی جزیره قشم می پردازد.
صنایع دستی قشم بسیار متنوع و گوناگون است. موقعیت این جزیره در تنگه هرمز که کانون رفت و آمدهای مردم جهان با سنت ها و آداب و رسوم مختلف به این جزیره بوده است در تنوع هنرهای دستی این جزیره موثر بوده است. همچنین آب و هوای خاص این منطقه نیز باعث شده است که مردم بومی جزیره برای مقابله و تطابق با آن به خلاقیت هایی روی آورند که اکنون این خلاقیت ها به عنوان صنایع دستی این ناحیهع شناخته می شود.
مواد اولیه صنایع دستی قشم از خاصیت جغرافیای آن نشات می گیرد و با استفاده از منابع طبیعی موجود در این جزیره ساخته می شود. صنایع دستی قشم بازه ای از دوخت های سنتی، صنایع دستی، صنایع دریایی و موسیقایی را شامل می شود که در ذیل به آنها اشاره می شود.

** دوخت های سنتی
بسیاری از زنان جزیره قشم، با ذوق، هنر و استعداد خود دوخت های سنتی متنوعی را به زیباترین شکل ممکن تولید می کنند. هر کدام از دوخت های سنتی این جزیره شکل و رنگی زیبا دارد و به لباسهای خانم ها، یا وسایل منزل منظره ای چشم نواز می بخشد. خوس دوزی، شک بافی، زری بافی، گلابتون دوزی، بادله دوزی و تکه دوزی از جمله لباس هایی است که زنان قشمی در آن مهارت دارند.
در خوس دوزی نوارهای باریک طلایی به نام های خوس و نقده از میان پارچه های توری ریزبافت گذرانده و با ایجاد گره هایی بر روی پارچه توری طرح هایی ذهنی مانند بته جقه و ستارگان چند پَر حاصل می شود که برای تزیین روسری(در زبان محلی جلویل) و یا چادر زنانه استفاده می شود.
شک بافی نیز به بافته هایی به پهنای پنج تا ۳۰ میلی متری گفته می شود که به وسیله کاموا و خوس بافته می شود.
زنان قشمی یک بالشتک کوچک پارچه ای را روی نوعی هاون چوبی به نام «جوغن» گذاشته و بر روی آن کاموا و نوار خوسی را که به دور قرقره هایی معروف به «مقالب» پیچیده شده است، با دست می بافند و برای تزیین به دمپای شلوارها، لبه آستین و یقه پیراهن و کناره های دامن می دوزند.
زری بافی بی شباهت به شک بافی نیست با این تفاوت که نخ و کامواهای رنگین و خوس در هم می پیچند و با قدرت دست بانوان قشم، بر لباس های گوناگون و بیشتر بر روی شلوارهای زنانه در کنار شک می نشینند.
گلابتون دوزی نیز رایج ترین نوع سوزن دوزی در جزیره قشم است به گونه ای که تمام زنان جزیره بدون استثنا این هنر را آموخته اند و به آن می پردازند و شلوارهای اکثر زنان جزیره به این نوع سوزن دوزی مزین است.
در این هنر با نخ های گلابتون که حالتی فلزی و رنگ های طلایی و نقره ای دارند طرح ها و نقش هایی متنوعی مانند نقوش کهن ایرانی همچون اسلیمی، محرابی، بته جقه و گلهایی که زاییده ذهن زنان جزیره قشم دوخته می شود.
بادله دوزی نیز عبارت است از به هم پیوستن چند نوع زری و شک بر روی پارچه به گونه ای که شک در وسط و زری های کوچک در اطراف قرار گیرند. نوارهای بادله گاه تا ۱۵ سانتیمتر قطر دارند.
برقع دوزی نیز از هنرهای زنان قشم است و از گذشته های دور برقع به عنوان نوعی حجاب استفاده شده است که به طور معمول از بالای ابرو تا زیر بینی را می پوشانند.
برقع ها را از پارچه ای به نام «شیله» درست می کنند. قسمت ایستای روی بینی در برقع ها از چوب درخت خرماست و بند آن از کاموا و نخ گلابتون بافته می شود.

** صنایع دستی
سوند بافی هنری است که در آن الیاف طبیعی درخت نخل، در ساخت صنایع دستی به کمک اهالی قشم آمده و به یکی از اساسی ترین بخش های زندگی این مردم تبدیل شده است.
مردم این جزیره شاخ و برگ های درختان نخل را به اشکال گوناگون از جمله زیرانداز، پوششی بر سقف خانه ها و یا روانداز تخت های چوبین در می آورند.
علاوه بر سوند محصولاتی مانند حصیر و سبد، کتل(نوعی زنبیل)، تک(زیر انداز) و انواع طناب نیز با استفاده از لیف خرما و الیاف گیاهان مختلف موجود در جزیره تولید و به گردشگران عرضه می شود.
کپکاپ نوعی صندل چوبی است که در گذشته لنج سازان آن را با چوب های اضافه در کارگاه های لنج سازی تولید می کردند.
برای ساخت کپکاپ پس از اندازه گیری، طرح اولیه را بر روی چوب می کشیدند و سپس ارّه کرده به پاشنه و رویه آن شکل می داده اند.
در پاشنه کپکاپ ۲ زائده به عنوان کفی و در قسمت رویه گل میخی چوبی که در بین انگشتان شست و انگشت کناری آن قرار می گرفت، نصب می کردند.
سواس بافی نیز از دیگر صنایع دستی بومیان قشم است. سواس نوعی دمپایی است که از سیس خرما بافته می شد و دارای قیمتی ارزان و متناسب با آب و هوای منطقه بود. این نوع دمپایی توسط مردان مورد استفاده قرار می گرفت.
امروزه با توجه به پیشرفت صنعت کفش سازی استفاده از کپکاپ و سواس در قشم بسیار منسوخ شده است.
گلیم بافی و قالی بافی به تازگی بین زنان جزیره رایج شده است که دارای نقش های رایج ایرانی و ملهم از نقش های محلی است.
گلیم بافی در قشم در قالب سجاده، خورجین و کیف دستی متجلی می شود که بیشتر طرح های لچک و ترنج بر آن منقش می شود. فرش های بافته شده در این جزیره فارسی باف، ابریشمی و نفیس هستند.
نقش حنا از جمله هنرهایی است که زنان و دختران قشم در آن مهارت خاصی دارند. مردم قشم، حنا را (که در گویش محلی به آن «حنیر» می گویند) گیاهی بهشتی می دانند و نقش و نگاره های زیبا و متنوع حنا بر دست و پای نوعروسان را نمادی از شگون و شکوفایی زندگی در جزیره قشم می شمارند.
نقش هایی که در این نگاره ها استفاده می شود پیچش متفاوت و نامتعارف گل و برگ هایی است که در سوزن دوزی نیز استفاده می شود. در گذشته این نقش ها به وسیله سوزن انجام می شد و هم اکنون از قیف های مخصوص استفاده می شود.

**صنایع دستی دریایی
لنج سازی از جمله صنایعی است که از دیرباز به دست هنرمندان محلی جزیره قشم ساخته شده است و در حال حاضر بیشتر قایق ها، لنج های ماهیگیری، موتور لنج های باری و مسافربری به دست استادهای قشمی تولید می شود.
ماکت لنج سازی نیز از جمله هنرهای مردم قشم است که جوانان در کنار صنعت لنج سازی و از دور ریز چوب های مقاوم ساخت لنج برای ساخت ماکت استفاده می کنند.
توربافی نیز هنری است که مردان قشم با آن اشنایی دارند و قبل از رواج تورهای پلاستیکی مصنوعی برای صید یک نوع ماهی به نام «رق» یا «پارو» بافته می شد.
گرگور بافی نیز از جمله هنرهای مردان قشم است. گرگور یکی از وسایل صید ماهی است که با سیم گالوانیزه فلزی و به شکل یک نیم کره توری بافته می شود. مدخل ورودی آن قیف مانند است که دهانه آن گشاد و انتهای آن تنگ تر می شود و ماهی پس از عبور از آن وارد محوطه وسیع تر داخل گرگور می شود و خروج از آن برای ماهی های بزرگتر ممکن نیست.
همچنین همه روزه به دلیل جزر و مد آب دریا مقادیر بسیاری از انواع صدف ها، حلزون ها، استخوان های ماهی ها، گوش ماهی، مرجان ها و بقایای آبزیان خلیج فارس در سواحل جزیره قشم یافت می شود.
این منابع خدادای توسط بومیان خوش ذوق جزیره جمع آوری شده و با استفاده از آن ها تابلو، مجسمه و اشیاء گوناگون ساخته می شود.

** عود سازی
ساز «عود» که در فارسی «بربط» خوانده می شود، سازی تاریخی است که صدایی محزون و گوش نواز و ظاهری چشمگیر دارد. این ساز کمی شبیه به تار و سه تار اما با ابعادی متفاوت است و در موسیقی سنتی ایرانی بسیار به کار برده می شود.
هنر عود سازی سال هاست که در جزیره قشم رواج دارد و به نوعی یکی از اصیل ترین هنرهای بومی این منطقه به شمار می رود.
برای ساخت عود نوارهای چوبی آماده شده از درختان گردو، افرا، زیتون و غیر آن بر روی اسکلت چوبی که قالب ساز را تشکیل می دهد کنار هم چیده و چسبانده می شوند. بدنه ساز پس از تکمیل سمباده و لاک کاری شده و پس از آن سیم های مخصوص عود را که برخی از جنس پلاستیک و برخی ابریشم است به عنوان زه روی آن نصب می شود.
عود دارای دسته ای کوتاه و کاسه‌ای به نسبت بزرگ به شکل گلابی است و بر خلاف سازهای زهی-زخمه‌ای دیگر ایران فاقد پرده بندی بوده و دارای ۱۰ تا ۱۳ سیم است.
۷۵۰۰/

انتهای پیام /*


اجتماعی


صنایع دستی


گردشگری


قشم