علی بیت الهی در گفت وگو با ایلنا درباره میزان اماکن عمومی و ساختمانهای شخصی حریم گسلهای پرخطر تهران اظهار داشت: لرزه خیزی تهران و گسلهای فعال و شناخته شده آن و گسلهایی که در اطراف تهران گسترده شدهاند، از گذشته سطح خطر لرزهای پایتخت را در بالاترین حد خود نسبت به پهنههای دیگر کشور قرار داده است. از سوی دیگر هم میزان آسیب پذیری، فاکتور بسیار مهمی در تعیین میزان ریسک لرزهای پایتخت محسوب میشود.
وی افزود: برای برآوردهای کمی لازم است تا در خصوص آمار و اطلاعات بروز شده المانهای واقع بر روی حریم گسلهای تهران دقت لازم به عمل آید.
۷۰ کیلومتر مربع از مساحت تهران در حریم گسلی
دبیر کارگروه ملی زلزله با بیان اینکه منطقه نواری حریم گسل های شهر تهران به دلیل احتمال وقوع جابجایی لایه های زمین در هنگام وقوع زلزله، از مناطق با خطر بالا نسبت به سایر محدوده های شهر تهران است، گفت: مجموع مساحت تعیین شده برای حرایم گسل های شهر تهران تا شعاعی در اطراف شهر بیش از ۷۰ کیلومتر مربع است که عمده ترین بخش مساحت حریم گسل های شهری تهران را حریم گسل شمال تهران تشکیل می دهد که از شمال غرب تا شمال شرق شهر تهران در پای ارتفاعات گسترده شده است.
بیت الهی با تاکید بر اینکه آن قسمت از حریم گسل ها که داخل محدوده شهری تهران ( مناطق ۲۲ گانه ) قرار می گیرند دارای مساحت ۲۶ کیلومتر مربع هستند، گفت: در حالی که ساخت و ساز در حریم گسل، در نقاطی مانند کالیفرنیا از حدود ۳۰ سال پیش ممنوع بوده اما متاسفانه ساخت و ساز به هر شکل و از هر نوع در حریم گسل های شهر تهران تا قبل از ابلاغ مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری ( تابستان سال ۱۳۹۵) ادامه داشت.
وی با بیان اینکه تا کنون برآوردی از میزان آسیب پذیری ساختمان های ساخته شده در حریم گسل های اصلی شهر تهران انجام نشده است، افزود: با پیمایش زمینی بر روی کل حریم گسل های شهر تهران با مساحت ۲۶ کیلومتر مربع، مستنداتی مانند عکس و مختصات نقاط برداشت شد. براساس برداشت ها و مشاهدات میدانی در حریم گسل های شهر تهران ۲۴۵ سایت مهم و حساس در ۱۸ دسته بندی شناسایی شده و بر همین اساس، تعیین شد که نزدیک به ۳۲۰ هزار متر مربع بافت فرسوده در محدوده حریم گسل های شهر تهران قرار دارند.
رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: براساس برآوردها از روی نگاره های ماهواره ای و شمارش ساختمان ها در محدوده حریم گسل های تهران حدود ۱۲ هزار ساختمان وجود دارد که بررسی آسیب پذیری لرزه ای آنها و اقدام در خصوص کاهش ریسک لرزه ای از برنامه های با اولویت زیاد برای این محدوده های ساختمانی است.
۶۶ درصد ساختمان های منطقه یک در نزدیکی گسل ساخته شده اند
بیت الهی با بیان اینکه از نظر توزیع جغرافیائی(مناطق ۲۲ گانه شهری تهران) ساختمان های واقع بر حریم گسل های منطقه یک شهر تهران با حدود ۷۶۰۰ بنا ۶۵ درصد ساختمان های موجود در حریم گسل ها را در بر گرفته، گفت: بر اساس مشاهدات میدانی که انجام شده می توان گفت که تقریبا نیمی از ساختمان های موجود در حریم گسل های شهر تهران و در بافت های ناکارآمد، ساختمان های ضعیف و با کیفیت نازل و فاقد سطح مقاومتی لازم در برابر زلزله هستند.
وی با اشاره میزان بافت فرسوده در تهران در خطر بحران زلزله قرار دارند، اظهار داشت: براساس اطلاعات شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، مساحت بافت فرسوده در تهران برابر با ۳۲۶۸ هکتار است که نسبت مساحت بافت فرسوده به مساحت کل شهر تهران در حدود ۵ درصد است.
بیت الهی با اشاره به ویژه گی های بافت فرسوده از جمله ریزدانگی، ناپایداری و نفوذ ناپذیری گفت: در تعاریف بافت های فرسوده و ناکارآمد، علاوه بر استحکام بنا، ملاحظات شهرسازی نیز مد نظر قرار می گیرد که شامل مواردی نظیر ریزدانگی و نفوذ ناپذیری است این موارد از سوی دیگر در مخاطرات لرزه ای نیز نقش برجسته ای دارند. برای مثال نفوذ ناپذیری در حیطه امداد و نجات و حمل و نقل در لحظات بحرانی نقش مهمی دارد. ریزدانگی به معنای تراکم جمعیتی بالا است که آمار تلفات جانی زمین لرزه ها به نوعی به آن وابسته می شود.
وی با بیان اینکه به طور قطع خصوصیت اصلی و عمده بافت فرسوده از نظر مخاطرات لرزه ای ناپایدار است، ادامه داد: حدود ۱۵ هزار هکتار از حریم شهری تهران ( نزدیک به ۲۰ درصد مساحت کل شهر تهران) دربردارنده حداقل ۵۰ درصد بلوک های شهری ناپایدار است. تعداد بلوک های شهری ناپایدار نیز حدود ۱۴ هزار بلوک است که در مناطق مختلف تهران به ویژه در خط شمالی شهر و در مرکز و جنوب شهر پراکنده اند.
دبیر کارگروه ملی زلزله با بیان اینکه از نظر تعداد پلاک های ساختمانی واقع در بافت فرسوده از حدود یک میلیون و صدهزار پلاک، حدود ۲۰۰ هزار پلاک در بافت فرسوده قرار می گیرند که ارقام بزرگی اند، تاکید کرد: بافت های فرسوده، به دلیل ناپایداری، در برابر زلزله تاب مقاومت نداشته و اغلب، حالت تخریب آنها، به صورت فروریزش کامل است. در این حالت معمولا تلفات جانی نیز تعداد بیشتری را در بر خواهد گرفت. بر این اساس است که ارتباط بافت های فرسوده و میزان خطر زلزله و به طور ملموس، میزان در معرض قرار گیری بلوک های فرسوده در حرائم گسل ها مهم تلقی می شود.
مساحت بافتهای فرسوده واقع بر حریم گسلها
بیتالهی با اشاره به ساختمانهای حساس و امکان عمومی واقع در حریمهای گسلی در تهران گفت: با پیمایش در حریم گسلهای شهر تهران ۲۴۵ سایت شناسایی شده است که در ۱۸ گروه، دستهبندی شده است. ۱۵ مرکز درمانی روی پهنههای گسلی شهر تهران شناسائی شده است. ۳ ایستگاه آتش نشانی نیز که طبق تعریف آئین نامه ۲۸۰۰ جزء ساختمانهای بسیار مهم تلقی میشوند، روی حریم گسل واقع شدهاند.
وی تاکید کرد: نکته مهم در این تحقیق، واقع شدن ۶۶ ساختمان مرتفع (با تعداد طبقات بالای ۱۰ طبقه) در پهنه گسلهای شهر تهران بود که از میان آنها در صد بالائی در حال ساخت بودند. وجود ۴ ساختمان موزه و ۳۶ مدرسه نیز بر اهمیت توجه جدی به مناطق فصل مشترک بافتهای فرسوده و حرائم گسلهای شهر تهران میافزاید.
تعداد اماکن حساس واقع بر حریم گسل در شهر تهران
محلات گلاب دره، حصارک و فرحزاد خطرناکترین مناطق گسل شمال تهران
رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی با ارائه پیشنهاداتی درباره این شرایط شهر تهران گفت: باتوجه به اهمیت مساله زلزله تهران نبود پایگاه داده کامل و بر خط از اماکن و کاربریهای آنها از مسائل ضرورری و پیشنیازهای مدیریت بحران است ایجاد پایگاه حاوی اطلاعات دقیق و دادههای بروز از اقدامات ضروری است و باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده از آن در سیستمهای اداری کشوری ایجاد بستر بر خط (آنلاین) از اطلاعات شهر تهران میتواند باعث تسهیل و دسترسی سریع به اطلاعات شهری شود که به مدیران کمک میکند که تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.
وی با بیان اینکه توسعه شهر تهران در حریم گسلهای موجود، آنهم در فرادیواره گسل منطقی و معقول به نظر نمیرسد، گفت: طبق ابلاغ حرائم گسلهای شهر تهران، ممنوعیت ساخت برج در حرائم گسلها باید اعمال شود و براساس راهنمای ممنوعیت ساخت و ساز در کشور نیوزلند برای ساختمانهای واقع در پهنه گسلهای فعال صرفا ساخت منازل کوچک و کم اهمیت و با متراژ پایین اجازه داده میشود و ساخت هرگونه تاسیسات حساس ممنوع است.
بیتالهی ادامه داد: معتقدم وجود پلها و راههای اصلی دسترسی در شهر تهران در محدوده گسلهای شهر تهران باعث میشود که اهمیت این سازههای و پایداری آنها بعد از زلزله امری حیاتی است. لزوم بررسی این سازهها باتوجه به ایجاد تغییر مکان در اثر گسیختگی سطحی گسلها امری لازم و ضروری است.
وی با بیان اینکه تهیه برنامه مدیریت بحران براساس سایتهای مهم و حساس شناسایی شده در محدوده حرائم گسلها بسیار ضرورت دارد، گفت: محلات گلاب دره، حصارک و فرحزاد که دارای بافت ناکارآمد شهری بوده و در حریم گسل شمال تهران واقع گردیدهاند، جزء آسیبپذیرترین و ریسک بالاترین محدودههای بافت فرسوده تهران هستند.