به گزارش ایرنا این آسبادها که آمیزه ای از هنر، صنعت و فناوری و هوش و ذکاوت اجداد ایرانی و پدران ما هستند هنوز هم پس از هزاران سال می چرخند و گندم را برای قوت روزانه مردم آرد می کنند.
این آثار تاریخی به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری خاص در استان خراسان رضوی هستند که سالانه میزبان صدها گردشگر خارجی و هزاران گردشگر داخلی اند که این شمار همچنان رو به فزونی دارد.
قدمت تاریخ و زندگی بشر در خطه خراسان به بیش از ۸۰۰ هزار سال پیش می رسد و عمق تاریخ در دوره های مختلف در وجود آثار، بناها و معماری های متعدد و انبوه محوطه های تاریخی به خوبی ملموس است.
در میان شهرستان های مختلف این خطه، شهرستان خواف در نوار مرز شرقی ایران و در ۲۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد با جمعیتی بالغ بر ۱۱۰ هزار نفر یکی از تاریخی ترین شهرستان های استان محسوب می شود.
خواف از شمال به شهرستان رشتخوار، از غرب به شهرستان گناباد، از جنوب به شهرستان قاینات و از شرق به شهرستان تایباد و کشور افغانستان متصل است که میزبان آسبادهای بادی است که چشمگیرترین ساختهای فرهنگی در هویت تاریخی ایران محسوب می شود.
وجه تسمیه ‘نشتیفان’ به علت شدت وزش بادهای موسمی در منطقه است و حدود ۶قرن است که به این نام خطاب می شود و چون این منطقه در معرض ‘نیش توفان’ های بسیار شدید بوده، آن را چنین نامیده اند.
یکی دیگر از علل این نامگذاری، وجود آسبادهای فراوانی است که در آن وجود دارد و با فرم و فن ویژه ای ساخته شده که از ابتکارات صنعتی مردم خواف بوده و از نظر معماری بسیار ارزشمند و دیدنی است.
قصه عامیانه در مورد ریشه نام این شهر این است که عبارت نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه ‘نش’ که محلی شده ‘نیش’ کنایه از نیش کژدم (عقرب) است که به وفور در این منطقه یافت می شود و ‘تیفان’ که محلی شده ‘توفان’ و وزش شدید بادهای موسمی است که این منطقه را از دیگر مناطق ممتاز کرده است.
ساکنان این منطقه از روزگاران گذشته با تاسیس آسیاب های بادی از این جریانات هوایی بهره برداری کرده اند و نشتیفان شهری است قدیمی که دست کم در ۶ سده گذشته با همین نام خوانده می شده است.
* آسباد، هنر اشتراک سنگ و باد
از توجه و تامل در واژه ‘آس’ می توان به خوبی به تاریخچه آسبادها پی برد که در فرهنگ معین چنین معنی شده است: «دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده که سنگ زیرین در میان میلی آهنین دارد که از سوراخ میان سنگ زیرین گذشته و سنگ فوقانی به قوت دست آدمی، باد، آب، برق و یا بخار چرخش کرده و حبوبات و جز آن را خرد کند و آرد سازد».
ظهور آسبادها در نشتیفان به سبب بادهای ۱۲۰ روزه است که ساکنان گذشته شهر نشتیفان با توجه به قدرت و شدت این باد نیاز به ایجاد آسباد را حس کردند و قرنها پیش در پی ساخت آن برآمدند.
عمده ترین دلیل روی آوردن به آسبادها در خواف به گفته تاریخ نگاری به نام ‘سون هدین’ حاکمیت داشتن بادهای شمال در تمام طول سال و همچنین نبود آب است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواف در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به اینکه آس در حقیقت همان دستگاه خرد کننده است، بنابراین با توجه به نیرویی که به وسیله آن آس عمل خرد کردن را انجام دهد نام متفاوتی بر آن قرار می گیرد و اگر این نیرو باد باشد ‘آسباد’، آب باشد ‘آسیاب’ و اگر دست باشد ‘دستاس’ و اگر حیوان باشد ‘خراس’ نامیده می شود.
محمود باعقیده، با بیان اینکه آسبادها دست کم بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت دارد و در ایران قبل از اسلام وجود این فناوری از سوی مورخان مورد اشاره قرار گرفته است، بیان کرد: در دوره بعد از اسلام نیز مورخان زیادی به وجود آسبادها اشاره کرده اند.
وی با بیان اینکه در دوره ای همه روستاهای خواف از فناوری آسباد برخوردار بوده اند، افزود: این وضعیت چنان عمومیت داشته که یکی از روستاها که بدون آسباد بوده به نام ‘بیاس آباد’ یعنی روستای بدون آسباد معروف بوده که این امر نشان از اهمیت و جایگاه این فناوری در معیشت مردم آن دوران دارد.
وی تاکید کرد: ایجاد آسبادها، جدای از استفاده بهینه از پارامترهای اقلیمی، یک ساخت فرهنگی است که این ساخت در طول تاریخ دچار تغییراتی شده تا به امروز که به این صورت باقی مانده و فرهنگ و دانش غنی انسان را قادر ساخته است تا یکی از محدودیت های محیط طبیعی را از میان بردارد و آن را به نقطه قوت تبدیل کند.
وی با بیان اینکه فعالیت آسباد تنها و تنها با انرژی باد ممکن و شدنی است و نیاز به دخالت دست هم ندارد، افزود: امروز همان توربین های بادی که مورد تاکید و تبلیغ برای استفاده است در بیش از هزار سال پیش در ایران مورد استفاده موثر بوده و بادهایی که در زمانی مصیبت شناخته می شده با فناوری آسباد در ایران به خوبی مهار و مورد استفاده قرار می گرفته است.
*ارزش جهانی آسبادهای نشتیفان
مسئول آسبادهای شرق کشور در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز بیان کرد: آسبادهای نشتیفان در خواف به عنوان آثاری بهره مند از فناوری تاریخی، هنر معماری و ارزش فرهنگی در جهان شناخته شده و وجهه جهانی دارد.
محمد رکنی با اشاره به اینکه پایگاه پژوهشی آسبادهای نشتیفان خواف با هدف تکمیل پرونده مطالعاتی ثبت جهانی این بنا فعال است، افزود: گردشگران خارجی در بازدید از این آثار با مشاهده فناوری نحوه کار و آرد شدن گندم که متعلق به هزاران سال پیش است، ابراز شگفتی کرده و متحیر می شوند.
وی با بیان اینکه هنر و صنعت به کار گرفته شده در این آثار بسیار خاص و جالب است، اظهار کرد: آسبادها و جایگاه آنها در زندگی و معاش مردم طی سال های گذشته نقش فراوان داشته و امروز هم به عنوان یک اثر ارزشمند تاریخی باید به شکل مناسب و مطلوب نگهداری و حفاظت شوند.
این مسئول، نگهداری و حفاظت از این آثار تاریخی ارزشمند و گرانبها را ضروری دانست که باید توسط خود مردم نیز اجرایی شود و همچنان دوستداران میراث فرهنگی در این زمینه پیشرو باشند.
*۴۰ درصد آسبادها وضعی مناسب دارد
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواف با بیان اینکه از مجموع ۱۰۷ آسباد این شهرستان، حدود ۶۰ درصد نیاز به مرمت، بازسازی و نگهداری دارند، بیان کرد: هم اکنون تنها ۴۰ درصد آسبادها وضعیت مطلوبی دارند اما برای مرمت بقیه نیازمند اعتبار هستیم.
باعقیده اظهار کرد: از مجموع ۳۶ آسباد موجود در نشتیفان همه آنها مرمت و یا عملیات اولیه مرمت برایشان انجام شده است که ۶ آسباد از این تعداد هم اکنون فعالیت دارند و آرد تولید می کنند.
وی بیان کرد: اساسا آسبادها نماد فناوری در شرق کشور محسوب می شوند و از انرژی پاک استفاده می کنند.
با عقیده ادامه داد: ساختار آسباد از دو قسمت شامل یک ساختمان خشت و گلی تشکیل شده است که در قسمت پایین آن سنگ رویین و زیرین و انبار ذخیره غلات وجود دارد و در قسمت فوقانی چرخ و پر آسباد با مصالح چوبی مستقر است.
وی با بیان اینکه آسبادها را در کنار هم می ساخته اند تا پشت بند هم باشند، افزود: این بناهای فناورانه باید در محلی باشند که مانعی در برابر آنها نباشد تا بخوبی از انرژی باد استفاده کند.
وی افزود: در شهرستان خواف بیشتر آسبادها خراب شده و تنها در نشتیفان است که آسبادها به صورت منسجم در کنار هم همچنان ایستاده و پابرجایند.
*آسبادها در نوبت اول ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: آسبادهای نشتیفان خواف در صف اول ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار دارد.
ابوالفضل مکرمی فر با بیان اینکه قطعا طبق درخواست سازمان میراث فرهنگی مبنی بر تهیه و تحویل پرونده ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان در سال جاری، این آثار تاریخی در نوبت نخست ثبت در فهرست جهانی قرار دارند، افزود: ارزش این آثار به حدی است که سازمان مرکزی بر ضرورت تکمیل و ارسال هرچه زودتر پرونده مطالعاتی آنها تاکید دارد.
این مسئول گفت: مقدمات ارسال پرونده آسبادها به سازمان مرکزی برای ثبت جهانی در سال ۲۰۱۸ فراهم شده و تا اول دیماه امسال پرونده این اثر تکمیل و آماده تحویل می شود.
مکرمی فر گفت: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دنبال ثبت جهانی آثاری است که استانهای بیشتری نمونه این آثار را داشته باشند به این ترتیب استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی با توجه به برخورداری از آسباد به دلیل وجود بادهای ۱۲۰ روزه مشمول پرونده ثبت جهانی آسبادها می شوند.
وی تاکید کرد: اقدامات مرمتی و تامین اعتبار لازم برای بازسازی و مرمت این آثار تامین می شود و مشکلی در این زمینه نخواهیم داشت.
شهر نشتیفان از توابع شهرستان خواف استان خراسان رضوی در حاشیه جاده قاین و جنوب شرقی شهرستان خواف واقع شده که افزون بر ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد.
مرکز شهرستان خواف در ۲۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع شده است.
۷۴۹۶/۵۱۳۲
انتهای پیام /*