حیف است ایرانی باشی و گناباد، این شهر زیبا بامردمانی مهربان و با صفا رادر کناره کویر ندیده باشی. آنچه در گناباد بیشتر به چشم میآید، زیباییهای خاص کویری است، همراه با دهها جاذبه زیبای طبیعی و تاریخی که آن را از سایر شهرهایی که تاکنون دیدهاید متمایز میکند.
روزنامه توریسم نوشت:شهر گناباد در ۲۶۰ کیلومتری مشهد مقدس، براساس روایات شاهنامه فردوسی، روزگاری عرصه جنگ و حماسه سازیهای دوران اساطیری ایرانیان بوده است،چنان که مکانهایی در این شهر وجود دارد که با جغرافیای ذهنی فردوسی برای خلق برخی افسانههای شاهنامه انطباق دارد و نشان دهنده وضعیت بالای فرهنگی و اسطورهای شهرستان گناباد است.
نزدیکترین واقعه حماسی شاهنامه به لحاظ ارتباط مکانی با شهرستان گناباد، جنگ «دوازده رخ» است که تمام سرزمین آن روز گناباد را در بر میگیرد؛ سرزمینی که خاستگاه تمدن مشرق ایران و ظهور اسطورههاست.
آثار بر جای مانده در گناباد، از جمله تپهها و محوطههای باستانی، همچون سایت باستانی «اروک» و «حصار»، بیانگر استقرار انسانهای دوران پیش از تاریخ در این منطقه است. در عین حال، گناباد از جمله شهرهای کهن ایران زمین است که به دلیل قرار گرفتن در منطقه سوق الجیشی، مورد توجه حکمرانان دوره هخامنشی هم بوده است.
حتی قنات معروف گناباد که احداث آن را به «بهمن» پسر اسفندیار نسبت میدهند، از آبادانی و رونق این دیار در ادوار دیرین تاریخ ایران حکایت میکند. از دیگر سو، در روایات شاهنامه نیز گناباد عرصه جنگاوری و حماسه آفرینی اسطورههای تاریخی ایران زمین بوده و از برخی مناطق آن نیز در این اثر حماسی به صراحت نام برده شده است. این شهر در صدر اسلام با نام «جنابد» مطرح بوده و به استناد نوشتههای تاریخ نگاران، از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
شگفتیهای قنات قصبه: در عین حال، برخی از مورخین، شالوده و بنیاد قنات «قصبه» را به دوره هخامنشی در ۲۵۰۰ سال قبل نسبت دادهاند. بر اساس بررسیهای میدانی، طول رشتههای هشتگانه قنات قصبه ۳۳هزار و ۱۳۳ متر و عمق مادرچاه آن ۳۰۰متر است.
قنات قصبه، با داشتن۵۰۰ حلقه چاه و ۳۲ کیلومتر طول بعد از تحمل چندین زلزله و همچنین خشکسالیهای متمادی، هماینک ۱۵۰ لیتر در ثانیه، آب مورد نیاز مزارع کشاورزان سنتی و خردهمالک گناباد را تأمین میکند.
قنات «قصبه» گناباد، به عنوان یکی از پدیدههای شگفت انگیز دست ساخت انسان در طول تاریخ و نمادی از همنوایی انسان با طبیعت است. این قنات از میانه اراضی کوی شرقی گناباد و از محلی معروف به «برج علی ضامن»، در داخل رسوبهای ریز دانه آغاز میشود و با هفت کانال متصل به هم، شکل میگیرد. ناصر خسرو قبادیانی، نخستین کسی است که در سفرنامه خود، به توصیف این قنات پرداخته و عمق چاه اصلی آن را ۷۰۰ گزو و طول آن را چهار فرسنگ ذکر کرده و آن را به کیسخرو نسبت داده است. فضای داخلی قنات، دارای کانالها و تونلهای اعجاب انگیزی است که با کنکاشهای انجام یافته، حفرههایی دیده شده است که ظاهراً برای قرار دادن مشعل و پیهسوز و تأمین روشنایی تونلها، ساخته شده است.
قطعه سفالهای پراکنده در اطراف دهانه چاهها، حاکی از آن است که رشته اصلی قصبه در واقع کانال اولیه و شاهرگ قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و در پی آن رشتههای دیگری برای مواقع خشکسالی احداث شده است.
دیدنیهای گناباد: امامزاده محمدعابد، یخدان کوثر، قلعه عمرانی، قلعهدختر، مسجد کاخک، مدرسه نجومیه، آبشار و آسیابهای آبی کاخک و سنو، کاروانسراهای بجستان و دهها اثر طبیعی و تاریخی دیگر که به ۲۰۰ مجموعه میرسد، از دیدینهای منحصربفرد این شهرستان است.
منطقه ییلاقی کلات: روستای «کلات» که مکرر در اشعار شاهنامه، بخصوص داستان نبرد لشکریان ایران و توران، مکرر به نام آن اشاره شده است، مکانی ییلاقی و کوهپایهای در حاشیه رشته کوههای میان گناباد و فردوس در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی گناباد است.
در ۶ کیلومتری کلات، خرابههای «ارگ فرود» منسوب به «فرود» شاهزاده کیانی قرار دارد که به این روستای خوش آب و هوا، چهره تاریخی بخشیده است.. درهای نیز که به کلات منتهی میشود، دارای چنان مناظر زیبا و آبادیهای سرسبزی است که همواره پذیرای میهمانان و مسافرانی است که برای رفتن به شهر مقدس مشهد، از این منطقه عبور میکنند.
دره «تک زو»: جغرافیای طبیعی گناباد نشان میدهد که این شهرستان در دوران پیش از اسلام، معبر داخلی فلات ایران و قسمتهای شرقی آن، محل برخورد و میدان جنگ لشکریان ایران و توران بوده است. در این نقطه از ستیزهجوییها، درهای قرار دارد به نام «تک زو» که چندین آبشار زیبا را در خود جای داده است. دیوارهای سنگی اطراف این دره، بسیار مرتفع است و در بعضی نقاط، به صورت ایوان مسقف، زیبایی خاصی پدید آورده است. این منطقه ییلاقی، کنار روستای کوچکی به نام «زو»، در ۳۰ کیلومتری جنوب غرب گناباد قرار دارد.
«سنو»، چشمه مورد علاقه نادرشاه: یکی از مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای گناباد که همواره پذیرای گردشگران بومی و غیربومی است، منطقه سرسبز سر آسیاب «سنو» است. این منطقه واقع در ۲۵ کیلومتری غرب گناباد، در دل خود چشمه معروف سنو را جای داده است. محبوبیت و معروفیت این چشمه زیبا به حدی بوده است که سلاطینی همچون نادر شاه و طغرل، شیفته و فریفته آن بودهاند. در مسیر آب این چشمه، ۷ آسیاب و یک قلعه وجود دارد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بعضی از کارشناسان معتقدند آب چشمه سنو از یک دریاچه و غار درون کوههای «زرد» سرچشمه میگیرد. غار سنو، غاری شبیه به غار «علی صدر» همدان و شاید عظیمتر از آن است که متأسفانه تاکنون مورد کاوش قرار نگرفته است.
نقشهای ناتمام «درب صوفه»: «درب صوفه»، روستای کوچکی است که در ۳۰ کیلومتری غرب گناباد قرار دارد. این منطقه ییلاقی از سه طرف، مشرف به کوهستان است که با داشتن چندین چشمه و آبشار، از هوای مطبوعی برخوردار است. در دیواره یکی از کوههای متصل به روستا، فرورفتگی عجیبی به عمق ۱۰ متر قرار دارد که شبیه به ایوان وصفه است. برخی معتقدند آن را در دوره ساسانیان حفر کردهاند و نمونهای از ایوانهای نقش رستم و بیستون بوده که نیمه تمام مانده است.
پارک کوهستانی کاخک: تفرجگاه و پارک کوهستانی کاخک، یکی از مکانهای جذاب و دیدنی گناباد است که در فهرست مناطق نمونه گردشگری هم قرار دارد. این پارک کوهستانی که دارای آبشارهای طبیعی و آسیاب های آبی و طبیعت بکر و زیبایی است، با داشتن امکانات پذیرایی و اقامتی، همه ساله پذیرای مسافران و جمع کثیری از گردشگران مناطق مختلف کشور است.
موزه مردم شناسی: بنای مدرسه نجومیه در کوی شرقی گناباد، در مجاورت مسجد جامع این شهر قرار دارد که از فضای آن به عنوان موزه مردم شناسی استفاده میشود. این مدرسه از یادگارهای معماری اسلامی در دوره صفویه و نشان دهنده ارج و قرب عالمان و دانشمندان زمانه بوده است که به دلیل تدریس علوم نجوم و افلاک در این مکان، به مدرسه نجومیه مشهور شده است. در این موزه، ۱۴ غرفه به معرفی مشاغل سنتی، نحوه زندگی و نوع پوشش مردم گناباد میپردازد.