برای بازگشت به گذشته‌های دور، نیازی به ماشین «زمان» نیست، با یک خودروی شخصی هم می‌توان به ۳۰ میلیون سال پیش سفر کرد! برای این سفر رؤیایی، کافی است به شهرستان خدا بنده در استان زنجان بروید و نزدیک روستای «گرماب»، سراغ غار «کتله خور» را بگیرید. این غار متعلق به دوران سوم زمین شناسی است و ۳۰میلیون سال قدمت دارد.
روزنامه توریسم نوشت:از آن زمان تا به حال، استالاگیت‌ها و استالاگمیت‌های غار کتله خور که بلندی آنها گاه به ۳۰ تا ۴۰ متر از کف و سقف غار می‌رسد، همچنان با هم بده و بستان دارند و این زیبایی دیداری، یک موسیقی شنیداری را نیز در بردارد، به طوری که اگر در داخل غار آهسته گام بردارید، نوای دلنشین قطره‌های آب و آبچک‌ها، گوشنوازی می‌کنند.
«کتله خور» براساس بررسی‌های انجام شده، معانی گوناگونی مانند تپه خورشید، روستای بدون خورشید و غیره دارد که مناسب‌ترین معنی به دست آمده، یک کاربرد ترکی بوده که «کتله» به معنی پستی و بلندی و ناهمواری‌های داخل غار و «خور» به طور معمول به معنی راحتی یا خورشید است. به گفته کارشناسان، این غار به صورت ۳ طبقه خشک است و از طبقه چهارم به بعد، مسیرهایی نیز به صورت آبی دارد.
همچنین زمین شناسان احتمال تشکیل ۴طبقه دیگر را نوید داده‌اند که تا قسمت سفره آب‌های زیرزمینی گسترش یافته است. سال ۱۳۸۲ حدود ۳۰ کیلومتر از مسیرهای مختلف این غار توسط زمین شناسان آلمانی و سوئیسی نقشه برداری شد و طی ۱۰ سال گذشته نیز بیش از ۵ کیلومتر آن به صورت رفت و برگشت آماده بازدید شده است، اما انتهای آن تاکنون مشخص نشده است.
بهترین و زیباترین در جهان: بر اساس اظهار نظرهای مختلف، این غار از لحاظ وسعت، دومین غار جهان و از لحاظ زیبایی، اولین غار جهان شناخته می‌شود و گنجینه ای ناشناخته در صنعت گردشگری ایران است.
طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین‌شناسی، غار کتله خور در دل کوه «ساقیزلو» در آهک‌های الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی پدید آمده و تقریباً حدود ۳۰ میلیون سال می‌تواند قدمت داشته باشد.
تاریخ دسترسی انسان به این غار، هنوز مشخص نشده است، اما گفته‌های افراد کهنسال منطقه حاکی از آن است که پدران آنان نیز در این غار رفت و آمد داشته و داستان‌های مختلفی در این باره تعریف می‌کرده‌اند.
به وجود آمدن قندیل‌ها به اشکال مختلف، مثل شیر خوابیده، پنجه شیر، پای فیل، لباس عروس، قلع شمع، سگ شکاری، دست شیطان، نخل سوخته، مریم مقدس، دوجادوگر، سفره عقد و عروس و داماد، نشان دهنده این است که «کتله‌خور» می‌تواند طویل‌ترین غار ایران محسوب شود و به باور زمین‌شناسان، به لحاظ پیدا نشدن انتهای غار، وجود مسیرهای بکر دیگر کاملاً محرز به نظر می‌رسد. دهانه ورودی غار به صورت طاق مثلثی شکل به قطر ۷۰ سانتیمتر، تنها راه دسترسی به داخل غار بوده و هست.
کشف آثاری از هزاره دوم: زمانی که نخستین غارنوردان به کتله‌خور می‌آمدند، قطر دهانه مثلثی شکل آن، بیش از ۷۰ سانتیمتر نبود، هرچند سیلاب‌هایی که از آن حوالی می‌گذشت، سبب شده بود تا این دهانه، کمی از جای اصلی خود انحراف پیدا کند، اما بعدها در عملیات عمرانی که صورت پذیرفت، این دهانه را در سال ۱۳۷۲ به ۱۵ متر افزایش دادند. در عین حال، دهلیز ورودی نیز که در مسیر ۴۰۰ متری دهانه قرار داشت، تطویل و تعریض شد. اکنون آنچه برای عموم گردشگران، امکان بازدید وجود دارد، ۵/۲ کیلومتر است.
هرچند کوهنوردان و غارنوردان، تا چهار کیلومتر می‌توانند پیشروی داشته‌باشند. اگر هنگام ورود به غار دقت کنید، چند دهلیز فرعی وجود دارد. در این دهلیزها، آثار باستان‌شناسی خاصی همچون اسکلت و جمجمه‌های ۸۰ انسان متعلق به اواخر هزاره دوم پیش از میلاد کشف شده است که نشانگر سکونت انسان‌های هزاره‌های گذشته، بویژه دوران پارینه سنگی است. علاوه‌بر این، سفال‌های قرمز رنگی هم مشاهده شده که به‌نظر می‌رسد متعلق به قرون اول تا سوم میلادی باشد.
غاری در ۷ طبقه: با پیشروی در غار، با دالانی روبه‌رو می‌شوید که ۹۵۰ متر طول دارد. سربالایی بعدی را هم که طی‌کنید، نوبت به تالار وسیعی می‌رسد که سرشار از استالاگتیت (چکنده) و استالاگمیت (چکیده) است و زیبایی‌های سرشاری را پیش روی شما قرار می‌دهد. همین ستون‌های آهکی چکیده و چکنده است که باعث شده تا این غار بتواند خود را همچنان مستحکم نگهدارد.
غار کتله‌خور، برخلاف غار علی‌صدر همدان که آبی است، کاملاً خشک است و شامل هفت طبقه می‌شود که امروز، تنها چهار طبقه آن شناسایی شده که البته طبقه آخر، برای بازدید عموم مهیا نیست. از سوی دیگر، می‌توان در این غار قندیل‌هایی را با الوان گوناگون یافت که برخی از انواع آن، حتی در جهان نیز کمیاب است. قندیل‌های گل کلمی، توخالی و نیسانی، نمونه‌هایی از همین قندیل‌ها است، اما ظاهراً به علت عدم رسوب گذاری، رشد چندانی نداشته و هر هفت سال، تنها یک میلی‌متر رشد می‌کنند. ناگفته نماند، قندیل‌هایی که از آهک خالص برخوردار باشند، به شکل بلورهای شیشه‌ای بسیار شفافی هستند که وقتی نور از میان شان عبور می‌کند، جلوه‌ای خاص پیدا می‌کنند. علاوه‌بر همه اینها، این غار چشمه‌هایی دارد که آب آن کاملاً زلال و شفاف است.
عجیب‌ترین غار ایران: در جلسات کمیته غارشناسی ایران، غار کتله خور به عنوان تنها غار ویژه مطالعاتی در ایران اعلام و مراتب رسماً به مجامع علمی اطلاع داده شد.
به باور مردم ساکن در «گرماب»، در زیرکوه کتله خور، کوه دیگری وجود دارد که تماماً از آرد سفید تشکیل شده است. همچنین این اعتقاد وجود دارد که در یک سوی غار کتله خور دریاچه‌ای است که آب زلال و گوارایی دارد و به قدری وسیع است که کرانه و کناره این دریاچه از هیچ جا پیدا نیست. عده‌ای نیز براین عقیده‌اند که در این غار طلسمی است و این طلسم مانع جستجوی کامل آن است و حتی گردش سه چهار روزه هم در آن به نتیجه نمی‌رسد. برخی دیگر نیز می‌گویند در انتهای غار که هنوز کشف نشده است، کوه‌های بلند زیادی است و در شکاف یکی از این کوه‌ها سوراخ کوچکی وجود دارد که از آن سوراخ دریای بزرگی دیده می‌شود!
کاشف قدیمی غار: در سال ۱۳۳۰، یکی از پیشکسوتان کوهنوردی زنجان، زنده یاد «اسداله جمالی» از وجود غار مخوف در گرماب با خبر می‌شود و سال بعد، به همراه تیم کوهنوردی از غار بازدید می‌کنند. سپس مرحوم اسداله جمالی برای شناسایی و معرفی غار کتله خور به مسئولان وقت، با نوشتن مقاله‌های متعدد راجع به غار کتله خور در روزنامه‌های آن زمان، نقش مهمی را در شناساندن این غار ایفا کرده است.
عروس گردانی در کتله خور: شاید کسی را در میان نزدیکان خود سراغ نداشته باشید که مراسم عروسی‌اش را در غار برگزار کند، اما جالب است بدانید همه خانواده‌های «گرماب» برای برپایی مراسم پایکوبی و جشن عروسی فرزندان خود، به غار کتله خور می‌روند! مراسم عروسی در این منطقه از شهرستان زنجان معمولاً در سه شبانه روز برگزار می‌شود و بعدازظهر روز سوم، پس از صرف ناهار، خانواده عروس و داماد به غار کتله‌خور می‌روند و به مدت یک ساعت به جشن و پایکوبی می‌پردازند.
تصور اینکه عروس خانم با لباس سفید به همراه همسرش بر روی پستی و بلندی زمین غار پا بگذارد، جالب و دیدنی است. آنها ابتدا با کف زدن‌های مهمانان، در گوشه و کنار غار چره می‌زنند و بعد به تالار زیبای عروس می‌روند. به باور مردم گرماب، برپایی جشن عروسی در غار کتله‌خور می‌تواند برای عروس و داماد خوش یمن باشد و می‌گویند همان طور که کاروان عروس در شهرها دور میدان‌ها می‌گردند، آنها نیز دالان‌های غار را طی می‌کنند تا به تصور خود زندگی خوبی را آغاز کنند.
هیجان جشن عروسی در این غار از تمامی مراسم سه شبانه‌روز جشن و پایکوبی بیشتر است و شرکت در این جشن خالی از لطف نیست. شاید هم بعید نباشد که روزی نزدیکان شما هم مراسم عروس گردانی خود را در غار کتله‌خور برگزار کنند!
امکانات شب‌مانی: مجموعه تفریحی غار کتله خور دارای ۱۲ سوئیت تک خوابه و دو خوابه است که با داشتن امکاناتی نظیر حمام، سرویس بهداشتی، وسایل پخت و پز و شومینه، محیط مناسبی را برای اسکان شبانه گردشگران فراهم کرده است. مجاورت در کنار غار، دسترسی به کوه جهت کوهنوردی و استفاده از محیط سد غار کتله خور از سایر مزایای این سوئیت‌ها است.
چگونه برویم؟ این غار زیبا که مجهز به امکانات اقامتی هم هست، در ۵ کیلومتری بخش «گرماب» از توابع شهرستان خدابنده قرار دارد و فاصله آن با مرکز شهرستان ۸۵ کیلومتر است. برای اینکه چم وخم راه دستتان بیاید و به راحتی به دهانه غار برسید، یادآوری این نکته ضروری است که نخست باید از آبادی‌های «کرفس» و «زرین رود» بگذرید و با پشت سر گذاشتن گرماب، در قسمت شمال این منطقه به دهانه غار برسید. گرماب نیز از طرف شرق با استان همدان و از جانب غرب با استان کردستان هم مرز است. این منطقه به بخش افشار یا قشلاقات معروف است و ساکنان آن از ایل معروف به شاهسون های افشاری هستند. راه دسترسی دیگر، از طریق زنجان است که تا غار کتله‌خور ۱۶۵ کیلومتر مسافت دارد.
