شعار دادیم که جهان ما را با ساز و موسیقی‌مان نمی‌شناسد و باید به رفع نقایص سازهایمان اقدام کنیم که البته حاصلی نداشت. سوال این است که نقص از نگاه ما است یا از موسیقی و آیا سازهای ایرانی ناقص هستند؟ خبرهایی به گوش می‌رسد که خواننده یا نوازنده و آهنگسازی در فستیوال‌های بین‌المللی با همین سازها و همین موسیقی درخشیده‌اند یا نشان شوالیه، پیکاسو و… گرفته‌اند. پس جهان، ما را با همین سبک موسیقی و همین سازهایی که ادعای نقص شان را داریم می‌خواهد و می‌پذیرد.
آیا تا به حال از خود پرسیده‌ایم که برای ارائه ساز و موسیقی ایرانی در عرصه جهانی و داخلی چه اقدامی انجام داده‌ایم؟ برخی سازندگان ساز بر این عقیده اند که سازهای ایرانی مشکل کوک دارند. به اعتقاد این دسته، می‌توان با یک ساز غربی و جهانی با داشتن یک کوک ثابت و تعریف شده به راحتی نواخت، اما ساز ایرانی برای هر دستگاه باید کوک ویژه شود. به ویژه در سازی مانند سنتور کوک‌های متعدد بسیار مشهود است.
اکنون سازهای کوبه‌ای ایرانی نیز بسیار مورد بررسی است. ساز دف که حالا به جرات می توان گفت در این روزگار دیگر چیزی از ساختمان آن باقی نمانده است و سازی با ساختمان جدید جای آن ساز کهن که با همان ساختمان قدیمی خود چنان نوایی تولید می‌کرد که نوازشگر روح آدمی بود را گرفته است. پیش از اعلام تاسف از بر هم زدن ساختار سازهای ایرانی باید اندکی نیز جامعه موسیقی کشور را نواخت که چرا پی به عمق موسیقی و شخصیت واقعی سازهای ایرانی نبرده‌اند و بدون شناخت از ساختار سازهای ایرانی درخصوص آنها قضاوت نابجا کرده‌اند. ساز دف امروز با خطر فراموشی روبرو است.
نظیر این تفاق برای سازهای دیگر ایران زمین نیز در حال در جریان است. عود و بربط ایرانی امروز در بین اعراب حائز اهمیت بسیار است و آنها به اندازه ای موسیقی خود را با این ساز آمیخته‌اند که گویی این ساز غریب ایرانی ریشه در فرهنگ اعراب داشته و دارد. در حالی که بربط همان ساز دست باربد موسیقیدان عهد باستان ایران در دربار خسرو پرویز است. حالا همین ساز به تنهایی بار موسیقی عرب را به دوش می‌کشد.
اما در ایران چه اتفاقی افتاده است؟ عود و بربط در اکسترهای ایرانی تنها به عنوان یک ساز بم خوان استفاده می‌شود و این ساز تکنواز خوش لهجه کاملا به انزوا رفته است. گیتار یکی از پرطرفدارترین و زیباترین سازها در دنیای موسیقی است. وقتی که زریاب کبیر بعد از الهام از ساز عود، گیتار را ابداع کرد و با مهاجرت از ایران به اسپانیا این ساز را با خود به اندلس برد، چنان مورد استقبال قرار گرفت که امروز جایگاه این ساز در دنیای موسیقی غرب فاخر است. محققان موسیقی بر این نکته که غرب در ساخت ویولن و پیانو از کمانچه و سنتور ایرانی الهام گرفت اتفاق نظر دارند. اما چه اتفاقی افتاده است که ما در ایران سعی بر تخریب شخصیت سازهای ایرانی داشتیم؟ درست مانند پدری که استعدادهای فرزند خود را سرکوب می‌کند. هنوز در ایران شخصیت عرفانی و عمیق سازهای ایرانی کشف نشده است. در حالی که تمام آنچه که اخیرا برخی از آن با عنوان ایراد ساز ایرانی سخن می‌گویند دقیقا از ویژگی‌های بسیار خوب سازهای ایرانی است که سابقه ای تاریخی دارند.
نوازندگی در فرهنگ ایرانی جایگاه والایی دارد. آنها که در طول تاریخ قصد ورود به مسیر را داشتند باید با طی مراحلی به شناخت واقعی از ساز و موسیقی ایرانی می‌رسیدند، به همین خاطر نیز تمام سازهای ایرانی به گونه‌ای طراحی شدند که نیاز به مراقبت بسیار و کوک‌های ویژه داشته باشند. نوازنده باید به مرحله‌ای از اهمیت دادن به ساز می‌رسید که به مقام نوازندگی دست بیابد. لزوم توجه به نگهداری مناسب از سازهای ایرانی و ایجاد ارتباط عاطفی بین نوازنده و ساز موجب شد که اگر نوازنده‌ای برای مدتی ساز خود را نمی‌نواخت، ساز دیگر با او یاری نمی‌کرد و اصطلاح قهر ساز با نوازنده مطرح شد. در هیچ کجای جهان چنین رابطه عمیق عاطفی بین نوازنده و ساز برقرار نبوده است.
موضوع دیگر آن که نیاز سازهای ایرانی به کوک‌های متعدد نشانه نقص در ساختار ساز نیست. بلکه نشانه بی‌توجهی نوازنده به ساز و قهر ساز و فرسودگی ساز است. موسیقی ایرانی به دلیل تنوع فراوان و احترام به عواطف انسانی است که سازهای ایرانی را نیازمند کوک در دستگاه‌های متعدد کرده است. مروری بر زندگی بزرگان عرصه موسیقی ایران مشخص می‌کند که آنها چه ریاضت‌هایی در تطور تاریخی سیر موسیقی ایران کشیده‌اند. ساز ایرانی به اندازه‌ای انعطاف پذیر است که اکنون در اکسترهای سمفونیک یا کنار سازهای الکترونیک و حتی در ارکسترهای پاپ مورد استفاده فراوان است و زیبایی بیشتری در سبک‌های مختلف موسیقی ارائه می‌کند. حضور ساز ایرانی در آثار بزرگان موسیقی ایران، همچون حسین علیزاده، مسعود شعاری، کیهان کلهر، خانواده کامکارها تصدیق همین ادعا است. موسیقی اصیل ایرانی با همان سازهایی که ساختار تاریخی خود را حفظ کرده‌اند چنان بر پایه انسان و عواطف انسانی، مناجات با پروردگار، عرفان و عشق بنیان نهاده شده است که نوای ساز ایرانی را به عرصه‌های جهانی موسیقی کشانده است.
سازنده و نوازنده ساز ایرانی*
انتهای پیام /*