اقدامات ۵ استان
به باور کارشناسان و مسوولان گردشگری استان‌هایی که بیشترین بیکاری را در بهار سال جاری ثبت کرده‌اند، عدم همکاری سازمان‌های مرتبط، تاثیر پایین گردشگری در مقابل دیگر بخش‌های اقتصادی از جمله صنعت، کمبود تسهیلات برای تخصیص به تاسیسات گردشگری و کارگاه‌های هدفمند صنایع‌دستی، برخی موانع قانونی و عدم تامین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها ازجمله مهم‌ترین موانع تاثیر گردشگری بر اشتغال استان‌ها است. مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان البرز در گفت‌وگو با خبرنگار ما، ضمن اشاره به این موانع و با بیان اینکه قیمت تمام شده یک فرصت شغلی حرفه‌ای بالای یک میلیارد و یک شغل متوسط ۳۰۰ میلیون تومان است، خاطرنشان کرد: «هیچ صنعتی همچون گردشگری و صنایع دستی نمی‌تواند با ۲۰ تا ۳۰میلیون تومان یک شغل پایدار ایجاد کند. حدود ۷۰ رشته از ۲۰۰ رشته‌ای که در زمینه صنایع دستی در کشور فعالیت می‌کنند در استان البرز فعال است.»
عبدالناصر میرچی در ادامه افزود: «امیدوارم با صدور پروانه‌های کارگاهی بتوانیم موج اشتغال پایدار را بین بیکاران و افراد بی‌سرپرست ایجاد کنیم. در صورت تامین منابع لازم و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری، می‌توان پاشنه آشیل دولت و نظام را که بیکاری در میان جوانان است برطرف کرد.» معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری نیز در این خصوص تصریح کرد: «برای ایجاد اشتغال در زمینه گردشگری باید تسهیلات مناسب برای سرمایه‌گذاران فراهم شود. پروژه‌هایی که در چهارمحال و بختیاری برای آنها مجوز صادر شده چیزی حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان بوده است.» حیدر صادقی که استان محل کارش با بیش از ۲۰ درصد بیکاری مواجه است، ضمن اشاره به اینکه این پروژه‌ها در مرحله صدور مجوز هستند و هنوز اجرا نشده‌اند، اظهار کرد: «از مهم‌ترین این پروژه‌ها می‌توان از فاز اول طرح گردشگری ورزشی در شهرستان سامان، پروژه تله‌کابین و مجموعه تفریحی کوهرنگ، طرح چند هتل، اقامتگاه‌های بومگردی، خانه‌مسافر، کمپ‌ها و اکوکمپ‌های عشایری و محلی نام برد.»
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان نیز مهم‌ترین اقدامات اداره میراث فرهنگی خوزستان در سال گذشته را در راستای اشتغال‌زایی برشمرد و گفت: «بهره‌برداری از ۱۰ مجموعه گردشگری شامل هتل، میهمان‌پذیر، هتل سنتی، مجتمع خدمات رفاهی بین راهی و سفره‌خانه سنتی، واگذاری ۳ بنای تاریخی در شهرهای اهواز، شوشتر و بهبهان برای ایجاد مجموعه‌های گردشگری و صنایع دستی به بخش خصوصی و صدور پروانه بهره‌برداری بیش از۵۰ اقامتگاه خانه مسافر در سطح استان و نیز بهره‌برداری از ۲ اقامتگاه بومگردی از جمله این فعالیت‌ها بوده‌اند.»
خسرو نشان در خصوص مهم‌ترین مشکلات رونق اشتغال از طریق گردشگری در استان خوزستان خاطرنشان کرد: «کمبود تسهیلات برای ارائه به تاسیسات گردشگری و کارگاه‌های هدفمند صنایع دستی، عدم اختصاص اعتبار لازم برای مرمت و ساماندهی بناهای تاریخی در راستای واگذاری آنها به بخش خصوصی و لزوم اختصاص اعتبار برای تامین زیرساخت‌ها برای ترغیب سرمایه‌گذاران به ایجاد تاسیسات گردشگری به‌ویژه مناطق نمونه گردشگری از جمله مهم‌ترین چالش‌های استان هستند.» مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان نیز که یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگران خارجی در سفرشان به ایران است، تصریح کرد: «استان اصفهان از نظر احداث اقامتگاه‌های بومگردی رتبه نخست را در کشور دارد. تا سال گذشته، ۱۵۵ اقامتگاه بومگردی در استان وجود داشته که در ۴ ماه نخست امسال این عدد را به ۲۰۸ واحد اقامتگاه رسانده‌ایم.» فریدون اللهیاری افزود: «طی چهارسال گذشته استان اصفهان در حوزه گردشگری خارجی رشد۴برابری و در زمینه تاسیسات گردشگری رشد ۲ برابری داشته است.»
«البرز» در انتظار همکاری وزارت راه
اما یکی از اصلی‌ترین ظرفیت‌های گردشگری استان البرز را می‌توان محور کرج-چالوس نامید. با وجود توان بالقوه این مسیر اما آن‌چنان‌که باید مشاغل گردشگری در این محور رونق ندارد. مدیرکل میراث فرهنگی البرز با اشاره به لزوم همکاری وزارت راه و شهرسازی برای رونق این محور اظهار کرد: «در شهریور ۹۴ شورای‌عالی امنیت ملی به واسطه مشکلاتی در زمینه آب شرب و میزان بالای آلایندگی که در سدهای تهران و البرز وجود داشت، مصوبه‌ای را صادر کرد که هرچند این مصوبه کمک بسیاری برای جلوگیری از آلودگی بیشتر منابع آب شرب انجام داد اما دست ما را برای سرمایه‌گذاری بیشتر بست و تعیین‌تکلیف را طبق مفاد ماده ۱۳ آن مصوبه به ارائه طرحی برای ساماندهی حوضه آبریز از سوی وزارت راه و شهرسازی با همکاری سازمان میراث‌فرهنگی موکول کردند.»
میرچی در ادامه افزود: «متاسفانه با وجود فرصت ۶ ماهه به وزارت راه و شهرسازی برای ارائه طرح لازم از شهریور ۹۴، تا همین امروز این طرح ارائه نشده و امروز ما با خیل سرمایه‌گذارانی مواجه هستیم که برای سرمایه‌گذاری در محور کرج – چالوس به ما مراجعه می‌کنند و مصوبه‌ای که هنوز تکلیف آن مشخص نشده در این زمینه دست ما را بسته است.»
دو عامل بیکاری در «اصفهان»
استان اصفهان نیز چنانچه اشاره شد همواره سهم بالایی از گردشگری ورودی کشور به‌خصوص در فصل بهار را به خود اختصاص می‌دهد. این در حالی است که این استان در همین فصل جزو ۵ استان نخست در آمار بیکاری شده است. مدیرکل میراث‌فرهنگی اصفهان در خصوص دلیل عدم تاثیر گردشگری بر اشتغال این استان گفت: «اصفهان استانی عمدتا صنعتی است. اگرچه رشد اشتغال در گردشگری استان رشد قابل‌توجهی داشته اما در مقابل سهم صنعت، قابل‌ملاحظه نیست. در سال‌های اخیر با رکود صنعت در کشور مواجه هستیم که این رکود در استان‌های صنعتی بیشتر خودش را نشان می‌دهد. عامل دیگر مهاجرپذیر بودن اصفهان است که باعث بالا رفتن آمار بیکاری آن شده است.» الهیاری ادامه داد: «یکی از مشکلات رشد گردشگری استان اصفهان مساله کمبود ظرفیت اقامت در فصل‌های پیک گردشگری است. هدف‌گذاری ما شناسایی بازارهایی است که بتوانند فصل‌های رکود گردشگری ما را پوشش دهند. هم‌اکنون نزدیک به ۷۰ طرح سرمایه‌گذاری گردشگری در حال اجرا در استان اصفهان وجود دارد که باید هرچه سریع‌تر برای افزوده شدن آن به چرخه گردشگری اقدام شود.»
موانع قوانین ملی برای «چهارمحال و بختیاری»
دومین مقام کشور از لحاظ آمار بیکاری در فصل بهار ۹۶ مربوط به استان چهارمحال و بختیاری است؛ این در حالی است که یک‌سوم این استان به عنوان ذخیره‌گاه جهانی زیست‌کره در سال ۲۰۱۵ در یونسکو ثبت شده و این استان را به یک برند جهانی برای ایران تبدیل کرده است. با این وجود اما آن چنان‌که باید از ظرفیت این استان برای کاهش بیکاری استفاده نشده است. معاون گردشگری میراث‌فرهنگی چهارمحال و بختیاری در این‌خصوص معتقد است: «بزرگ‌ترین مانع موجود میزان سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی در حوزه گردشگری است. میزان سرمایه‌گذاری در گردشگری در سنوات گذشته در مقایسه با صنعت، کشاورزی و حتی ساختمان بسیار کم بوده است. هرچند سال گذشته ۳۲ میلیارد تومان تسهیلات صندوق توسعه و اقتصاد مقاومتی دریافت شده اما واقعیت این است که نسبت این سرمایه‌ها هنوز کم است. اشتغال و جذب گردشگر بدون سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی امکان‌پذیر نخواهد بود.» صادقی افزود: «با توجه به شرایط خاص استان چهارمحال و بختیاری از منظر توپوگرافی مانع بعدی مربوط به موانع قانونی است. تقریبا ۱۵۰ متر حریم رودخانه در کنار حریم جاده و قانون حفظ کاربری باغ‌ها اگر لحاظ شود، آنچه برای استان باقی می‌ماند ارتفاعاتی است که یا قابلیت بهره‌برداری ندارند یا هزینه بسیار بالایی برای کاربری دارند. ۳سال است که اجازه بارگذاری روی منابع آب زاینده‌رود به کلی ممنوع است.»
«کرمانشاه»؛ همچنان زخم‌دار جنگ
از سوی دیگر، کرمانشاه با دارا بودن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیار از جمله اثر ثبت جهانی شده بیستون رتبه سوم در استان‌های دارای آمار بالای بیکاری را به خود اختصاص داده است. مشاور مدیرکل میراث‌فرهنگی کرمانشاه در این‌خصوص معتقد است: «بیکاری کرمانشاه مربوط به گذشته است و چند ساله به‌وجود نیامده است. رونق گردشگری و افزایش اشتغال موضوعی است که در چند سال اخیر به آن دست یافته‌ایم اما مشکل بیکاری بسیار قدیمی‌تر از آن است. کرمانشاه اولین استانی است که جنگ در آن شروع شد و آخرین عملیات نیز که عملیات مرصاد بود، در این استان انجام شد.» اصغر رشنو در ادامه افزود: «به مرور زمان زیرساخت‌های بسیاری در این استان از جمله کارخانه‌ها آسیب دیده و از بین رفتند. در دوران بعد از جنگ نیز استان کرمانشاه از نظر بازسازی زیرساخت‌ها تا حدودی مورد غفلت واقع شد اما اشتغال گردشگری با وجود دستاوردهای مناسب در چند سال اخیر نمی‌تواند به تنهایی بیکاری را که یک معضل بلندمدت است برطرف کند.»
اشتغال گردشگری نیازمند اصلاح قوانین و سرمایه‌گذاری
مدیرکل میراث‌فرهنگی اصفهان در خصوص راهکارهای عملی تاثیر گردشگری بر اشتغال استان خاطرنشان کرد: «در آینده هرچه بتوانیم سهم گردشگری را در صنعت اصفهان افزایش دهیم، بیشتر می‌توان به بالا بردن درصد اشتغال پایدار در استان که تحت‌تاثیر نوسانات اقتصادی و رکود نخواهد بود، امیدوار شد.» معاون گردشگری میراث‌فرهنگی چهارمحال و بختیاری نیز در این زمینه گفت: «با توجه به شرایط خاص چهارمحال و بختیاری، هنوز مشکلات این استان در سطح مشکلات ملی مطرح نشده است. متاسفانه اصلاح قانون ملی برای یک نقطه جغرافیایی بسیار زمانبر است و هنوز در مراحل اداری قرار دارد.»
وی با اشاره به آمار اشتغال گردشگری در این استان افزود: «سال گذشته اشتغالی که در حوزه میراث در استان به‌وجود آمده، حدود ۱۱۰۰ نفر بوده و امسال نیز رشدی ۱۳۰ درصدی در حوزه اشتغال گردشگری خواهیم داشت.» رشنو نیز در خصوص اقدامات لازم برای کرمانشاه اظهار داشت: «میراث‌فرهنگی کرمانشاه با طرح‌های ضربتی گردشگری و صنایع دستی سهم خود از کاهش این میزان بیکاری را انجام می‌دهد، اما متاسفانه میزان بیکاری بسیار بیشتر از آن است که با اقدامات یک بخش رفع شود.» مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان هم در این باره خاطرنشان کرد: «یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های گردشگری خوزستان بهره‌مندی از سواحل خلیج‌فارس و امکان ایجاد و توسعه گردشگری آبی است. ارائه طرح ساماندهی سواحل برای ایجاد شهرک‌ها و تاسیسات ساحلی در آبادان، خرمشهر، ماهشهر و هندیجان از جمله این طرح‌هاست.» خسرو‌نشان در ادامه افزود: «مناطق نمونه گردشگری یکی از راهکارهای سازمان برای استفاده از قابلیت‌های گردشگری و ایجاد اشتغال است.
به‌تازگی منطقه نمونه گردشگری تنک تکاب در شهرستان بهبهان با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حال اخذ مجوز است. شروع عملیات ساخت و سازو بهره مندی از این مجموعه می‌تواند بخشی از نیازهای اشتغال این شهرستان و استان را تامین کند. همچنین در سال ۹۵ بالغ بر ۵۰ مجوز اولیه برای ایجاد تاسیسات گردشگری در استان خوزستان با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی صادر شده است.» به نظر می‌رسد توجه به رونق گردشگری یکی از راه‌حل‌های اساسی مشکل بیکاری در چنین استان‌هایی باشد. هر مسافر از زمان تصمیم گرفتن به مسافرت، چه داخلی و چه خارجی با مشاغل مختلفی مرتبط می‌شود. از دفاتر خدمات گردشگری گرفته تا حمل‌ونقل، هتل، رستوران، مراکز رفاهی و تفریحی، مراکز خرید، صنایع‌دستی و هزاران شغل دیگر که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با آن در ارتباط قرار می‌گیرند. باید دید فراهم شدن زیرساخت‌های گردشگری در استان‌ها و بالا رفتن سهم صنعت گردشگری در مقابل دیگر صنعت‌ها در اقتصاد استان‌ها می‌تواند باعث شود گره کور بیکاری در کشور به دست گردشگری باز شود یا نه؟