روش های مستقیم و غیرمستقیمی وجود دارد، برای اینکه #اکوتوریسم بتواند در حفاظت محیط زیست نقش خود را ایفا کند.
یکی از بزرگ ترین مشکلاتی که برنامه های حفاظت از محیط زیست با آن روبه رو است، نداشتن توجیه اقتصادی فعالیت های حفاظت از محیط زیست است. بودجه هایی که از طریق منابع دولتی در اختیار متولیان حفاظت قرار می گیرد معمولا کافی نیست. از طرفی بهره بردارانی که خواهان تصاحب مناطق طبیعی بکر و حفاظت شده هستند روز به روز تعدادشان رو به فزونی است. آنها خواهان بهره برداری صرفا اقتصادی و بازگشت سرمایه خود در کمترین زمان هستند. بنابراین، منافع ملی و ارزش های طبیعی برای آنها معمولا جایگاه ارزشمندی ندارد و محدودیت های ایجادشده از سوی متولیان منابع طبیعی و محیط زیست را موانعی بازدارنده برای رونق اقتصادی خود می دانند. مکان های دست نخورده طبیعی همواره مورد توجه چنین سرمایه دارانی بوده است که منافع شخصی خود را بر منافع ملی و زیست محیطی ترجیح می دهند و این مساله حفاظت از مناطق را پیچیده تر می سازد. در این بین روش های مستقیم و غیر مستقیمی وجود دارد، برای اینکه اکوتوریسم بتواند در حفاظت محیط زیست نقش خود را ایفا کند.
روش غیرمستقیم
برخی از ساکنان بومی این مناطق، طبیعت پیرامون محل زندگی شان را حق خود برای بهره برداری های سنتی مانند چرای دام، کشاورزی، قطع درختان و شکار می دانند و از نگاه بسیاری از آنها حفاظت به روش های رسمی و معمول از این مناطق چیزی جز تصاحب این حق به وسیله دولت نیست. آنها همواره مترصد بازپس گیری حق خود به شکل قانونی و حتی غیرقانونی هستند. اکوتوریسم که بر پایه استفاده پایدار از مناطق بکر و تحت حفاظت طبیعی و کسب درآمد از آنها برای حفاظت از این ارزش ها استوار است، انگیزه دولت ها را برای حفاظت از این منابع افزایش می دهد. همچنین مردم محلی و ساکنان حاشیه این مناطق نیز در شکل اصولی اجرای برنامه های اکوتوریسم، صاحب معیشت های مکمل یا حتی جایگزین برای بهره برداری سنتی شده و از منافعی پایدار چون اشتغال، درآمد و رفاه ناشی از استقرار تسهیلات زیربنایی در منطقه بهره مند می شوند. در این صورت است که حفظ منطقه با مشارکت همین مردم امکان پذیر خواهد بود.
طی فعالیت انجمن های ملی و منطقه ای حفاظت از محیط زیست مانند موسسه حیات وحش میراث پارسیان و اقامتگاه بوم کلبه ترکمن، برخی شکارچیان اکنون به عنوان راهنمایان طبیعت فعالیت می کنند. نمونه ای از آن در بخش هایی از پارک ملی گلستان که زیستگاه مرال (بزرگ ترین گونه گوزن ایرانی) است، اتفاق افتاده. یکی از شکارچیان به ما می گفت: «من در گذشته شکارچی قهاری بودم و از شکار مرال بسیار لذت می بردم. زندگی پرتنشی داشتم و همیشه نگران بودم که نکند ماموران به خانه من بیایند و خانواده ام دچار هراس و ناامنی شوند. تا روزی که ماموران محیط زیست از من خواستند با آنها همکاری کنم. در ابتدا برایم غیرممکن و باورنکردنی بود، ولی از وقتی که راهنمای محلی برای مشاهده حیات وحش شده ام و به جای شکار، مرال ها را به علاقه مندان به طبیعت نشان می دهم، هم لذت می برم و هم احساس امنیت و آرامش می کنم و هم از این راه درآمدی کسب می کنم. اگر مرال ها شکار شوند، دیگر کسی برای دیدن آنها به منطقه ما نمی آید، ما این گردشگران علاقه مند به طبیعت را دوست داریم.»
روش مستقیم
مدیریت و حفاظت مناطق تحت حفاظت نیازمند بودجه است. معمولا بودجه های دولتی برای چنین برنامه های حفاظتی کافی نیست. دولت حفظ این مناطق را امری پرهزینه می داند و عموما تمایل چندانی به حل و فصل مشکلات و مسائل آن نشان نمی دهد. بنابراین، کاملا منطقی است که این مناطق در تلاش باشند به خودگردانی اقتصادی برسند و از درآمدهای حاصل از ورود بازدیدکنندگان حداقل بخشی از هزینه های صیانت از منطقه را تامین کنند. در اکثر مناطق تحت حفاظت، حصار و موانع فیزیکی برای جداسازی زیستگاه حیات وحش تعبیه نمی شود؛ به اصطلاح حیات وحش نباید در حالت جزیره ای قرار گیرد و جانوران باید در زیستگاه طبیعی خود امکان جابه جایی داشته باشند. همچنین لازم است تنوع ژنتیکی و در نهایت تنوع زیستی را حفظ کنند. این مساله مدیریت مناطق تحت حفاظت را که مساحت نسبتا زیادی هم دارند، مشکل تر و پرهزینه تر می سازد. بنابراین، نیروهای انسانی و تجهیزات وسیع تری برای مدیریت محیط و کنترل بازدیدکنندگان یا شکارچیان غیرمجاز در این مناطق مورد نیاز است.
سایر امکانات و نیازهای این مناطق از جمله مقابله با شرایط بحرانی مانند آتش سوزی های عمدی، شیوع بیماری در میان جانوران، شیوع آفت های گیاهی، مقابله با کمبود آب و سایر بحران ها همچنین تجهیزاتی مانند هلی کوپتر های امدادی، اسلحه های بیهوشی، امکانات نقل و انتقال جانوران بیمار و … مستلزم بودجه و منابع مالی است. به منظور برقراری پایداری اقتصادی و خودگردانی مالی در پارک ها و مناطق تحت حفاظت دنیا، برای بازدید از جاذبه های طبیعی در ازای امکاناتی که فراهم می شود و با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و نیازهای منطقه، از گردشگران ورودیه دریافت می شود. میزان این ورودیه متناسب با خدمات و امکانات ارائه شده است؛ به طوری که رضایتمندی گردشگر در این مناطق نیز مدنظر قرار می گیرد. این منابع مالی باید مستقیما برای حفاظت از اکوسیستم های طبیعی و جانوران و گیاهان ساکن آن صرف شود. در ایران، سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری متولیان اصلی مناطق طبیعی اند که لازم است در این زمینه دستورالعمل های مشترکی داشته باشند تا به رغم مشکلات و کمبودهای بسیار در مناطق طبیعی، هزینه های دریافتی از گردشگران صرفا برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی صرف شود.
